İBS, öteki ismiyle ‘Huzursuz Bağırsak Sendromu‘, karın ağrısı, şişkinlik ve bağırsak alışkanlığı değişiklikleri ile seyreden bir hastalıktır. Toplumlarda yaklaşık %10 oranında görülür. Bayanlarda daha sıktır. Yaklaşık bir buçuk metre uzunluğundaki kalın bağırsağın esas fonksiyonu ince bağırsaktan gelen sindirilmiş unsurlardan su ve tuzları emmektir. Yaklaşık iki litre sıvı unsur her gün ince bağırsaktan kalın bağırsağa girer. Dışkı daha sonra kalın bağırsağın içinden bir ekip süreçlerden geçerek, tuvalete gitme muhtaçlığı ortaya çıkıncaya kadar depo edileceği kalın bağırsağın son kısmı olan rektuma yanlışsız ilerler. Kalın bağırsak hareketi (bağırsak kaslarının büzülmesi ve içindekilerin hareketi), kalın bağırsak kasındaki elektriksel aktiviteyle sonlar ve hormonlar tarafından denetim edilir. Kalın bağırsağın kasılma hareketleri, içindekileri yavaşça geriye ve ileriye, lakin temel olarak rektuma yanlışsız iter.
İBS’nin rastgele bir önemli organik hastalığa sebep olduğuna ait bir bulgu bulunmadığı üzere, İBS ile Crohn hastalığı ya da Ülseratif kolit üzere iltihabi bağırsak hastalıkları ortasında da bir bağ yoktur. İBS, kansere de neden olmaz. Kimi İBS’li şahıslar kabızlıkla (zor ya da seyrek bağırsak hareketleri), kimileri ishalle (sıklıkla acil bir gereksinimle ortaya çıkan sık ve yumuşak dışkı) ve kimileri da her iki durumla karşılaşır. Bazen İBS’li kişi dışkılama için kramplı bir gereksinim hissedebilir ancak bağırsak hareketi gerçekleşmez. Yıllar boyunca İBS kolit, muköz kolit, spastik kolon, spastik bağırsak ve işlevsel bağırsak rahatsızlığı üzere çeşitli isimlerle isimlendirildi. Bu tabirlerin birçok yanlış kullanıldı. Örneğin kolit kalın bağırsağın iltihabı (yangı) manasına gelir. Meğer İBS iltihaba sebep olmaz.
Organik bir sebebe rastlanamadığından ötürü İBS’nin çoğunlukla duygusal çatışma ya da gerilimden kaynaklandığı düşünülür. İBS’li şahısların kalın bağırsaklarının olağandan çok daha hassas ve tepkisel olduğu ve bu nedenle birden fazla insanı rahatsız etmeyecek kolay uyarıcılara bile güçlü cevaplar verdiği düşünülmektedir. Yemek yemek yahut kalın bağırsaktaki gaz yahut başka unsurlardan kaynaklanan şişkinlik üzere sıradan olaylar İBS’li şahıslarda çok reaksiyona neden olabiliyor. Bazen kasılmalar dışkının geçiş vaktini uzatıyor ve bu da kabızlığa neden oluyor. Çikolata, süt eserleri ya da fazla ölçüde alkol çoğunlukla bu durumun sorumlusu olarak görülebilir. Kafein birçok beşerde dışkının yumuşamasına sebep olurken, İBS’li bireyleri etkilemesi çok daha mümkündür. Bir öbür kıymetli nokta İBS’nin cinsiyet ve hormonlarla ilgili olması. Üreme hormonlarının İBS belirtilerini artırdığı ve bu nedenle İBS’li bayanların adet periyotlarında daha fazla belirtiyle karşılaştıkları ileri sürülmektedir.
Normal bağırsak hareketi bir günde üç keze kadar olabileceği üzere, bir haftada üç kere üzere seyrek aralıklarla da olabilir. Her iki durum da olağan kabul edilir, lakin dışkılamada kan ya da karında kramp formunda ağrı yoktur. İBS’li şahıslar çoklukla kabızlık ya da ishale eşlik eden kramp üslubunda karın ağrıları tanımlarlar. Bazen İBS’li hastaların dışkılarında bol mukus (sümüksü yapı) bulunur. Kanama, ateş, kilo kaybı ve devamlı önemli ağrılar İBS dışı nedenlerin araştırılmasını gerektirir.
İBS ekseriyetle daha önemli organik hastalık olasılıkları dışlandıktan sonra teşhis edilir. Hekiminiz belirtilerin dikkatli bir tanımlamasını içeren tam bir tıbbi hikaye alır. Fizikî muayene ve laboratuar testleri uygulanır. Kan ve dışkı örneği test edilir. Hekiminiz ayrıyeten organik bir hastalık olup olmadığından emin olmak için röntgen ya da kolonoskopi üzere teşhis usulleri uygulayabilir.
Bu hastalıkta bağırsakta tepki başlatan çevresel, toplumsal ve ruhsal etkenler hatırlanmalıdır [yiyecekler (her türlüsü ağrıyı başlatabilir), kahve ve kafein içeren hususlar, enfeksiyonlar, kimi ilaçlar, hormonlar (adetlerle ilgisi), mevsim değişiklikleri, her türlü gerilim halleri, ruhsal problemler]. İBS’li birçok insan belirtilerinin yemek yemelerinin akabinde ya da gerilim altında olduklarında ortaya çıktığını belirtir. Yemek yemek kalın bağırsakta kasılmalara yol açar. Olağanda bu reaksiyon, yemekten sonra 30 ile 60 dakika içerisinde bir bağırsak hareketi olması için uyarıcı rol oynar. İBS’li bireylerde bu ikaz çok kısa vakitte ortaya çıkabilir ve ağrı, kramp ya da ishal buna eşlik edebilir. Reaksiyonun kuvveti çoklukla yemeğin içerdiği kalori ve bilhassa de yağ ile ilgilidir. Her formdaki yağ (hayvansal ya da bitkisel) kalın bağırsak kasılmaları için güçlü bir uyarıcıdır. Birçok yemek, bilhassa her çeşit et, kümes hayvanlarının derisi, tam yağlı süt, krem peynir, tereyağı, bitkisel yağ, margarin, hamur işlerine katılan yağ, avokado, fıstık, çerez, çırpılmış krema üzere besinler yüksek oranda yağ içerir. Gerilim de uyarıcı tesire sahiptir. Zihinsel sıhhat terapileri (biofeedback) ve gerilim azaltma (rahatlama eğitimleri, meditasyon, yoga) İBS’nin belirtilerini gidermeye yardımcı olabiliyor.
Diyetinizi değiştirmeden evvel hangi yiyeceklerin rahatsızlığa sebep olduğunu belirleyen bir kayıt tutmanız ve bulgularınızı hekiminizle paylaşmanız olumlu olacaktır. Süt eserleri belirtilerinizi artırıyorsa, bu yiyeceklerden daha az tüketmeyi deneyebilirsiniz. Yoğurt daha düzgün tolere edilebilir, zira laktaz sağlayan organizmalar içerir. Laktaz, süt eserlerinde bulunan bir şeker olan laktozun sindirimi için gerekli bir enzimdir. Birçok durumda lifli perhiz yemekleri İBS belirtilerini azaltır. Tam tahıl ekmekler ve tahıllar, fasulye, meyve ve sebzeler düzgün lif kaynaklarıdır. Yüksek lifli diyetler kalın bağırsağı hafif şiş meblağ ve bu da kasılmaların gelişmesini engellemeye yardımcı olur. Hekimleriniz ekseriyetle yalnızca yeteri kadar lif tüketmenizi önerir ve böylece yumuşak, kolay atılan ve ağrısız bağırsak hareketleri ile karşılaşacağınızı belirtirler. Yüksek lifli diyetler gaza ve şişkinliğe yol açsa da birkaç hafta içinde bedeninizin diyete ahenk sağlamasıyla birlikte belirtiler de ortadan kalkacaktır. Fazla yemek yemek hastalarda kramplara ve ishale yol açabilir. Şayet sık ve küçük öğünler alır ya da küçük porsiyonları tercih ederseniz belirtiler hafifleyebilir. Bilhassa yemekleriniz makarna, pirinç, tam tahıl ekmek ve tahıllar, meyve ve sebzeler üzere az yağ ve yüksek oranda karbonhidrat içeriyorsa yardımı olabilir. İBS’yi tedavi etmenin muhakkak bir yolu olmamakla birlikte özgür satılan lif katkıları, kabızlık durumunda müshil ya da yeniden hür satılan anti-diyare ilaçlar kullanılabilir. Ayrıyeten belirtilerinizi gidermeye ve İBS’nin ömür biçiminiz üzerindeki tesirlerini azaltmaya yardımcı olabilecek farklı tedavi programları da önerebilir. Şişkinlik ve gaz hükümran şikâyetlerde ‘’Düşük FODMAP diyeti’’ bu hususta epeyce yardımcı ayrıntılar içermektedir. Öğünler vaktinde ve sistemli olmalı. Yeşil salatalar ana yemekten sonra alınmalı, evvel değil. Besinler âlâ çiğnenmeli, yavaş yenmeli. Bilhassa boş mide durumunda çok soğuk-buzlu besinler alınmamalı. Sakız çiğnenmemeli. Yemeklerle bir arada çok su içilmemeli. Nanenin ağrı kesici ve bağırsak kası gevşetici özelliği var, lakin reflüyü kötüleştirebileceği hatırlanmalıdır.
Bilhassa kabızlık hallerinde sabah aç karna ılık su içilmeli yahut kahvaltı sonrası gereksinim olmasa bile tuvalete gidilmeli, aşikâr bir müddet oturulmalıdır. Tuvalette kalma mühleti uzun olmamalıdır. Yeniden kabızlıkta öğünlerde yapraklı-lifli besinler alınmalı. Gereğince lifli yiyecek yiyen İBS’li hastaların dışkılaması daha rahat ve ağrısız olur. Suda çözünür fiber (lif) içeren besinlere kıymet verilmeli. Bunlar ortasında buğday kepeği, yapraklı sebzeler, baklagiller, tahıllar, pirinç, makarna, erişte, yulaf ezmesi, soya fasülyesi, patates, havuç, tatlı patates, şalgam, pancar, kabak, balkabağı, mantar, kestane, avokado, muz, sayılabilir. Gün içinde bol ölçüde su içilmeli (günde 8-10 su bardağı). Erik, incir, kayısı üzere meyvelerin kurutulmuş ve tazelerinin tüketimi arttırılmalı. Meyve suyu yerine meyvelerin kendisi tüketilmeli. Kabuklu yenebilen zerzevat ve meyveler kabukları ile (soyulmadan) yenmeli. Gün içinde dışkılama hissi geldiğinde geçiştirilmemeli. Kabızlıkta, ishal yapan ilaçlar (laksatifler) mümkün olduğunca az tüketilmeli, çok aşırı sıkışıklık hallerinde kısa periyodik kullanımlar uygulanmalı. Kabızlıkta günde 3 sefer 10’ar squat hareketi (çömelip kalkma eylemi) yapılması önerilir.