Hipertansiyon, kalbin kanı pompalarken damarlarda oluşturduğu basıncın olağan bedellerin üzerinde olması durumudur. Kan basıncı kalbin kanı pompalarken oluşturduğu basınç “sistolik (büyük tansiyon)” ve kalbin kan pompalamaya orta verdiği periyottaki basınç “diastolik (küçük tansiyon)” olarak iki farklı pahadan oluşur. Büyük tansiyon için olağan kan basıncı kıymetleri 120-129 mmHg, küçük tansiyon için 80-84mmHg olmalıdır. Sonda olağan pahalar ise büyük tansiyon için 130-139 mmHg, küçük tansiyon için 85-89 mmHg’dir. Büyük tansiyonun 140 mmHg ve üzeri, küçük tansiyonun 90 mmHg ve üzerinde olması yüksek tansiyon olarak kabul edilir.
Ülkemizde tüm erişkin erkeklerin %30’u, bayanların %35’i yüksek tansiyona sahiptir. Hipertansiyon sıklığı 30-39 yaş kümesinde %19 dolayında iken, 50-59 yaş kümesinde erkeklerin yarıdan biraz azı, bayanların yarıdan fazlası hipertansiyonludur. Hipertansiyon ekseriyetle rastgele bir belirtiye neden olmaz. Hatta tehlikeli yüksek kan basıncı bedellerinde bile kimi hastalarda şikâyet gelişmediği bilinmektedir. Hipertansiyonun belirtileri ortasında baş ağrısı, baş dönmesi, halsizlik, burun kanaması, çarpıntı, görme sorunları, sık idrara çıkma, bedende ödem ve kulaklarda çınlama yer alır. Tedavi edilmeyen hipertansiyon ani yahut uzun müddet içerisinde kalıcı sakatlıklara ve hatta mevte yol açabilir. Uzun mühlet belirti göstermeyen ve tedavi edilmeyen hipertansiyon kalp, böbrek, beyin üzere hayati organlarda önemli hastalıklara neden olabildiği üzere, damarlarda meydana gelen bu yüksek basınç damarın iç yüzeyinde hasara yol açarak tıkanmaya, genişlemeye hatta yırtılmaya neden olabilir. Birden fazla insan hipertansiyon hastası olduğunu bilmez. Bunu öğrenmenin tek yolu kan basıncını ölçmektir.
Hipertansiyonun, primer (birincil- esansiyel) ve sekonder (ikincil) hipertansiyon olmak üzere iki tipi vardır. Genetik faktörler, fazla tuz tüketimi, hareketsiz ömür, fazla kilo, gerilim, sigara ve çok alkol tüketimi hipertansiyonun bilinen en sık nedenleri olsa da, hastaların %90-95’inde hipertansiyonun nedeni muhakkak değildir. Primer (birincil-esansiyel) hipertansiyon olarak isimlendirilen bu yüksek tansiyon tipi, vakit içinde kademeli gelişir. Hastaların %5-10’unda görülen sekonder (ikincil) hipertansiyon ise altta yatan bir nedene bağlı olarak gelişir. Bu nedenler ortasında böbrek ve böbreküstü bezi hastalıkları, böbrek damarlarının daralması, doğuştan aortun bir kısmının dar olması, uyku apnesi, tiroid bezi hastalıkları, doğum denetim hapları, soğuk algınlığı ilaçları, romatizma ve depresyon tedavisinde kullanılan kimi ilaçlar yer alır. Hipertansiyonda risk faktörleri ortasında ailede yüksek tansiyon hikayesinin olması, 40 yaşın üzerinde olmak, çok kilolu olmak, sigara kullanmak, şeker (diyabet) hastalığı, gebelik, hareketsiz ömür, antrenman yapmamak, çok tuz tüketimi, çok alkol tüketimi vardır.
Hipertansiyonun en çok etkilediği organlar; kalp, beyin, böbrekler, büyük atardamarlar ve gözlerdir. Hipertansiyon bu organları etkileyerek ani yahut uzun mühlet içerisinde kalıcı sakatlıklara ve ölümlere yol açabilir. Hipertansiyonun neden olduğu en önemli komplikasyonlar ortasında kalp yetmezliği, kalp kaslarında kalınlaşma, kalbi besleyen damarlarda daralma (koroner arter hastalığı ), kalp krizi üzere kalp rahatsızlıkları, beyin kanaması, felç, beyin damarlarında daralma ve tıkanma, hafıza bozukluğu ve manaya zahmeti, demans (daralmış yahut tıkalı arterler beyefendisine giden kan akışını kısıtlar, bu da demansın birtakım tiplerine yol açabilir), böbrek yetmezliği, böbrek işlevlerinde bozulma, görme bozukluğu ve körlük, büyük atardamarlarda genişleme, bu genişlemelerin yırtılması (aort anevrizması), boyun ve bacak damarlarında tıkanma.
Hipertansiyon tanısı, uygun koşullarda yapılan nizamlı tansiyon ölçümleriyle konur. En az beş dakikalık dinlenme sonrası her iki koldan ölçüm yapılmalı, sonrasında kan basıncının yüksek olduğu koldan ölçüme devam edilmelidir. Ayrıyeten ölçümden bir saat evvel sigara, kahve tüketilmemiş olmalıdır. Birtakım durumlarda yüksek tansiyon sorunu olmadığı halde hastane ortamında tansiyon bedelleri yüksek çıkabilmektedir. “Beyaz Önlük Hipertansiyonu” denilen bu durumlarda tansiyon takipleri yahut tansiyon holter aygıtı ile teşhis konulabilir.
Hipertansiyon tedavisinde hayat tarzı düzenlemeleri ve ilaç vardır. Hipertansiyonda değerli hayat biçimi değişiklikleri şunlardır; Tuzu azaltmak ve sağlıklı beslenmek (meyve ve zerzevat tüketimini arttırmak, doymuş ve total yağ tüketimini azaltmak; sakatatlar, kuru meyveler, konserve besinler, turşu, zeytin üzere tuz oranı yüksek yiyecekleri azaltmak), nizamlı fizikî aktivite ve idman yapmak, kiloyu sağlıklı bir düzeyde tutmak ve fazla kiloluluk durumunda kilo vermek, sigarayı bırakmak, alkol kullanımını sınırlamak, gerilim idaresi sağlamak.
Bazı durumlarda kan basıncını azaltmak için ömür şekli değişiklikleri kâfi olmayabilir. Bilhassa kan basıncı kıymetleri büyük 160 mmHg, küçük 100 mmHg ve üzerinde ise kesinlikle ilaç tedavisi gerekir. Hipertansiyon ilaçları sistemli ve her gün kullanılmalı, doktor denetimi olmadan katiyetle bırakılmamalıdır. Kan basıncını düşüren ilaçların da öteki ilaçlar üzere yan tesirleri olabilir. Bir ilaç kümesinde yan tesir görüldüğünde bir başka küme ilaçla değiştirilebilir, yan tesir doza bağlıysa ilacın dozu doktor tarafından ayarlanabilir. İlaçla ilgili rastgele bir yan tesir görüldüğünde bir sonraki dozu almadan yahut ilacı büsbütün bırakmaya karar vermeden evvel kesinlikle tabibe danışılmalıdır.
Hipertansiyon kronik yani daima bir hastalık olduğu için muhakkak aralıklarla tabip denetimi yaptırmak, ömür uzunluğu hayat şekli değişikliklerini uygulamak, doktorun uygun gördüğü ilaçları her gün tertipli ve orta vermeden kullanmak yüksek tansiyonu denetim altında tutmada epey değerlidir. Düzgün uygulanan diyet, idman ve kilo denetimiyle ilaçlara olan gereklilik azaltılabilmektedir. Fakat doktor önermedikçe ve düzenleme getirmedikçe ilaçlarının katiyetle kesilmemesi, dozajlarının değiştirilmemesi gerekmektedir. İlaçların bağımlılık yaptığı yahut böbrekler ve öteki organlara ziyan verdiği inanışı yanlışsız değildir. Organlara en büyük hasarı tedavi edilmeyen hipertansiyonun verdiği unutulmamalıdır.