Ülkemizde D vitamini eksikliğinin yaygın görüldüğünü belirten Endokrin Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Yeşim Erbil, “Çünkü nasıl depolanacağı tam bilinmiyor. Örneğin beşerler saatlerce güneşlenince bol D vitamini aldıklarını sanıyor. Halbuki bilakis bronzlaştıkça derideki bu vitamin sentezi azalırken, kanser riski artıyor” dedi.
Özellikle pandemi periyodunda bağışıklığı güçlendiren tesiriyle değeri daha güzel anlaşılan D vitamininin en varlıklı kaynağı güneştir. ‘Ancak güneşten de gerçek faydalanmak gerekir’ diyen Endokrin Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Yeşim Erbil, kemik erimesinden kansere kadar pek çok hastalıktan korunmamızı sağlayan bu vitamini depolama yollarını şöyle açıkladı…
Yeşim Erbil
Hangi besinlerde bulunur?
D vitamini bedenimiz için elzem bir vitamin olup, günümüzde “hormon” olarak kabul edilir. En değerli işlevlerinden biri de besinlerle alınan kalsiyumun bağırsaklardan emilimini sağlamaktır. Besinlerden yüzde 10-20, geri kalanı ise Ultraviyole B (UVB) ışınıyla deride sentezlenir. D vitamini kaynağı besinler; yağlı balıklar, bilhassa somon balığı, ton balığı, mantar çeşitleri, süt ve yumurtadır. Güneş gücü ciltteki 7-dehidrokolestrolden D3 vitaminine çevirir. D3 vitamini karaciğere ve böbreklere taşınır. Böbrekler D3 vitaminini, etkin D vitaminine dönüştürür.
Fazlası ziyanlı mı?
D vitamininin “en uygun” seviyesi hakkında görüş birliği olmamakla birlikte, birden fazla araştırmacı bu vitaminin; 30 ng/ml’nin üzerindeki seviyesini kâfi, 20 ile 30 ng/ml ortasındaki seviyesi yetersizlik, 20 ng/ml’nin altındaki seviyesi eksiklik olarak kabul etmektedir. D vitamini seviyesinin 20 ng/ml’nin altında olmasının kemik sıhhatini olumsuz etkilediğini gösteren çok sayıda araştırma mevcuttur fakat kemik sıhhati için en uygun D vitamini seviyesi konusunda görüş birliği yoktur. Bu nedenle kimi araştırmacılar D vitamini seviyesini 70-80 ng/ml seviyesinde olması gerektiğini savunmaktadır. D vitamini seviyesi 150 ng/ml den fazla olduğu durumlarda vitamin D intoksikasyonu (zehirlenmesi) düşünülebilir. Bu nedenle genel olarak 100’lü pahaların üstünde tutulması önerilmemektedir.
D vitamini eksikliğinin sebepleri nelerdir?
D vitamini eksikliğinin en değerli nedenleri; yaşlılık, koyu cilt rengi, obezite, D vitamini metabolizmasını hızlandıran ilaç kullanımı, yetersiz ya da fazla güneşte kalma, osteoporoz (kemik erimesi), nontravmatik (spontan) kırık oluşumu, osteomalazi, emilim bozuklukları, kronik böbrek yetmezliği, kronik karaciğer hastalıkları ve hiperparatiroidi yani paratiroid hormon yüksekliğidir. Bu vitamin immün sistem (bağışıklık) için çok kıymetlidir ve immün sistem hücrelerinde D vitamini reseptörleri bulunmaktadır. Otoimmün hastalıklarda antikorların yükselmesiyle D vitamini bu reseptörlere bağlanamaz. Hashimoto tiroidi hastalığında D vitamini seviyesi çoklukla düşüktür. Ayrıyeten D vitamini düşüklüğü de otoimmün hastalıkların gelişimine taban hazırlar.
Doğal yoldan nasıl depolanır?
Güneşin UVA ışınları UVB’den farklı olarak ciltteki melanin hücrelerini uyararak bronzlaşmayı sağlar ancak D vitamini üretimine bir katkı sağlamaz. Hatta UVA ile gelişen çok bronzlaşma, D vitamini sentezini yapan UVB ışınlarının cildin derin katmanlarına temasını önleyerek D vitamini üretimini maniler. Öte yandan UVB ışınları cam ve giysilerden geçmez. Bu nedenle 20 müdafaa faktörün üstünde kollayıcı kullanıldığında, cam ve tül gerisinden güneşlenmeyle D vitamini sentezi gerçekleşmez. Bunun için güneş ışınlarının cilde temas etmesi gerekir. Ciltte D vitamini sentezi çabucak başlamadığı için güneşlendikten çabucak sonra duş alınmamalıdır. Kesinlikle gerekiyorsa; sabun ve şampuan kullanmadan ılık suyla duş alınmalıdır. UVB ışınları dünyaya Zenith açısı ile ulaşır ve bu açı D vitamini sentezinde kıymetlidir. Münasebetiyle ülkelerin ekvatora uzaklığı değerlidir. Ülkemizde Mayıs-Kasım ayları ortası D vitamini sentezi için uygun aylardır. Zenith açısı ise saat 10.00-15.00 ortasında D vitamini sentezi için uygundur. Hasebiyle bu aylarda ve saatlerde 15-20 dakika güneşe çıkmak kafidir. Yaz aylarında bu saatte güneşe çıkıldığı vakit deride hafif pembeleşme oluşacak kadar kalındığında 20 bin IU muadilinde D vitamini deride sentezlenir. Yalnızca el, kol bacaklar güneşe çıkarılırsa 3000 IU D vitamini sentezlenir.