Boşanma, ayrılık, hastalık, mevt üzere ömür olayları kayıp cinsleri ortasında yer almaktadır. Kayıp dendiğinde birinci akla gelen vefat, kişinin ahenk göstermekte zorlandığı, zorlayıcı ve yıkıcı somut kayıplardan biridir.
İnsan, hayatı boyunca denetim edebildiği eğitim, iş, evlilik, çocuk sahibi olma üzere birçok ömür olayını tecrübeler. Bir yandan da insanın denetimi dışında gelişen mevt, olması kaçınılmaz bir gerçektir. İnsanı derinden etkileyen ömür olaylarından biri olan sevilen bir kişinin kaybı ve beraberinde gelen yas süreci epey güç bir periyottur. Birey ömrüne devam ederken sürekliliğin kırıldığı bir olayla karşı karşıya kalır.
Yas sürecinde verilen reaksiyonlar olağandışı duruma karşı gösterilen olağan reaksiyonlardır. Kayıp sonrası yaşanan ruhsal, fizikî, bilişsel ve davranışsal yansılar kozmiktir. Yaşanan bu olağandışı duruma karşı, beklenen olağan yas reaksiyonları gösterilmediğinde kişi için problemler ortaya çıkmaya başlar. Bu yansıların kozmikliğinin yanı sıra yas süreci bireyden şahsa farklılık gösterebilir. Bu farklılığın kaynağında ömür deneyimleri, kaybedilen kişi ile olan bağ, kültürel özellikler ve bireyin şimdiki ömrü üzere faktörler yer almaktadır.
Yapılan çalışmalara nazaran olağan yas süreci beş evrede kıymetlendirilmektedir:
-
İnkâr ve Şok: Kişi kaybını öğrendiği anda bunu kabul etmesi onun için zordur. Bu evrede kişi yaşadığı kaybı inkâr eder. ‘‘Bu benim başıma gelmiş olamaz.’’ niyeti aklına gelebilir.
-
Öfke: Bu evredeki kişi ‘‘Neden ben?’’, ‘‘Bu neden benim başıma geldi?’’ sorularını kendine sorabilir ve öfke açığa çıkabilir.
-
Pazarlık: Kişi ‘‘Bundan sonra başıma güzel şeyler gelmeli.’’ diyerek pazarlık yapmaya başlayabilir. Adalet hissinin sarsıldığını hissederek adaleti tekrar inşa etmek ister. Bu evreye ‘‘Böyle olursa şunu yapacağım.’’, ‘‘İyiye gitmek için bir baht daha olabilir mi?’’ üzere kanılar eşlik eder.
-
Depresyon: Kişi içinde bulunduğu durumun tüm eforlarına karşın değişmediğini fark ettiğinde çökkün ruh hali yaşayabilir. İçe kapanıklık, mutsuzluk, daha evvel yapılan aktivitelerden zevk almama üzere eğilimler görülür.
-
Kabullenme: Kişi bu evrede kaybıyla yüzleşmeye ve hayatını yine organize etmeye başlar. Olanları kabul ederek kaybıyla başa çıkmak için gayret sarf eder.
Yukarıda bahsedilen olağan yas sürecine ilişkin beş evreyi yaşamak epeyce olağandır. Şayet birey bu evreleri tamamlayamıyorsa, günlük rutinlerine dönmede zorlanıyorsa profesyonel takviye almalıdır.