Psikiyatrist Victor Frankl’in bir gece geç vakitte telefonu çalar, telefonun karşı tarafındaki ses, hayatına son vereceğini fakat biraz konuşmak istediğini söyler. Frankl uzunca bir müddet dinler karşıdakini…
YALNIZLIK her insanın vakit zaman yaşadığı bir histir. Plandemi ile birlikte beşerler daha çok yalnızlığa itildi ve yalnızlaştırıldılar. O denli ki, tıpkı meskenin içindeki başka farklı odalarda hayat sürer olduk. Daha evvel özel günlerde bir ortaya gelen beşerler, düğün, bayram, cenaze, doğum günü üzere aktiflikleri artık dijital ortamda yapmaya başladılar. Kız isteme merasimi yahut tez savunması dahi…
İlk başlarda teknolojinin nimetleri kolaylıkmış üzere düşünülse de, his eksik olduğu için, insan, yaptığı işten zevk almamaya başlıyor. Zira daima birlikte olmanın verdiği huzur, paylaşmanın, sarılmanın, içilen bir çayın, paylaşılan mutluluğun yahut hüznün hissettirdiği “duygu” eksik. Yalnızlaşmaya gerçek giden insan canlısının ortasına uzaklıklar ve kurallar girdi, böylelikle daha da yalnızlaştırıldı.
Sosyal açıdan bakıldığında, insan paylaşmaya, birlikte yaşamaya ve birlikte bir şeyler yapmaya eğilimli bir varlıktır. Farabî’ye nazaran “insan, öbür insanın yardımı olmadan, yalnızlık içinde bütün mükemmelliklere erişemez; insan, öbür beşerlerle komşuluğa ve birliğe gerek duyar”. Farabî bu fikriyle insan canlısı için birlik ve beraberliğin değerine vurgu yapmıştır.
Önceleri “komşuluk” diye bir kavram vardı; beşerler birbirlerinin sıkıntı ve memnunluklarını sahiplenirlerdi. Anlatıp rahatlarlardı. Sıkıntılar çabucak çözülmese de paylaşmanın ferahlığı olurdu. Şimdilerde ise beşerler yan komşularını tanımıyor, selâm vermek, hatta karşılaşmaktan imtina ediyorlar. Hâlbuki insanın beklediği bir güler yüz, bir tatlı lisan. Bunda bile cimrileşti insanoğlu.
İnsan, fıtrat olarak paylaşmaya eğilimli bir varlıktır. Sevinçleri kadar hüzünlerini de paylaşmak ister. Paylaşıldığında sevinç artarken hüzün azalır. İnsan dara düştüğünde bir diğerinden takviye alır, onun telkinleriyle teselli bulur ve hayata daha olumlu bakmaya başlar; bu paylaşım, ona yalnız olmadığını hissettirir. Günümüzde insan bunu yapamadığı ve meselesini paylaşacak, kendisine yol gösterecek birini bulamadığı için bir defada olsa rastgele bir psikoloğun kapısını çalıyor. Bu durum insanlara takviye olmak açısından bizim için yeterli bir durum olsa da yalnızlıklarına şahit olmak üzücü.
Örneğin geçtiğimiz günlerde, kapısının önünde oturan bir teyzenin yanından geçerken dönüp hatırını sordum ve şaşırdığını gördüm. “Acaba dediğimi mi anlamadı?” diye düşünürken, yüzünde hem bir şaşkınlık, hem de memnunluk tabiri belirdi. Kocaman gülümseyerek, “İyiyim, sen nasılsın?” diye karşılık verdi.
“Elhamdülillah, Müslümanız” diyoruz fakat Müslüman üzere yaşamıyoruz. Selâm vermenin sünnet olduğunu bilip uygulamadığımız gibi… O teyze, biri tarafından fark edildiği ve hatırı sorulduğu için memnun oldu. Ben de onun yüzü güldüğü için memnun oldum. Bilhassa yaşlılar, kendilerini çok yalnız hissediyorlar. “Artık işe yaramadığım için arayıp soranım yok” diye düşünüyorlar. Halbuki yalnızlık yalnızca bizim değil, dünyanın yaşamış olduğu bir sıkıntıdır. Plandemi sürecinde, süratli global dijitalleşme sonucunda bilhassa gençlerin ve yaşlıların önemli bir yalnızlık sorunu yaşadıkları bilinmektedir. Hatta bu husus ile ilgili 2018 yılında İngiltere’de ve 2021 yılında da Japonya’da birer “Yalnızlık Bakanlığı” kurulmuştur.
“Psikolojik açıdan yalnızlığın tarifi nedir?” diye bakacak olursak, insanın temel ruhsal muhtaçlıkları olan bağlanma, bağlılık, aidiyet, birliktelik ve yakınlık üzere hisleri kimseye karşı hissedememe durumu olduğunu söyleyebiliriz. Yani insanın, etrafında bunları yaşayacağı kimsenin olmadığı hissine kapılmasıdır. Bu pay eşlik eden düşünme biçimi, “Ben pahalı ve sevilmeye lâyık biri değilim” üzere, başka insanlardan kendini aşağı ve zayıf görme üzere niyetinin eşlik ettiği bir his biçimidir.
Yalnızlık çeşitleri nelerdir?
Engin Geçtan, “İnsan Olmak” kitabında yalnızlığı şu formda sınıflandırmıştır:
“Kişi, kendini toplumdan soyutlaştırarak yalnızlaşır. Tek başına yaşayan beşerler yalnızlık hissederler.
Çevre tarafından dışlanma nedeni ile yalnızlık, etraf ile olan münasebetleri taban seviyeye indirerek yalnızlık…
Gerçek yalnızlık, kişinin kendisini anlaşılmamış hissetmesi ve kimsesiz olduğunu düşünmesidir. Süreksiz olan yalnızlık, kişinin kendi seçimi ve kendi isteği ile yapan ve üretici manadaki olumlu olan yalnızlık çeşididir…”
Sağlıklı yalnızlık nedir?
Kişinin kendi isteğiyle, süreksiz ve bir şeyler üretmek için bir müddetliğine inzivaya çekilmesidir sağlıklı yalnızlık. Bu sürecin bireye yapan üretkenlik kazandırdığı bir gerçektir. Bazen insan kendisi ile baş başa kalmak, hesaplaşmak ister. Kitap okumak ve yazmak için yalnız kalma isteği, fotoğraf yapan ressamın yalnızlığı yahut itikâfa çekilen, dua eden insanın yalnızlığı huzur verir. Bunlar beşere yarar sağlayan, yapan ve huzur veren istisnai durumlardır.
Tekrar yalnızlığa dönecek olursak… Yalnızlık, muhabbeti öldürür. Etrafında muvaffakiyetini, memnunluğunu paylaşacak kimsesinin olmaması, insanı bir yerde duygusuz biri hâline getirir. Olağan bir insanın haz duyduğu şeyler, o bireye anlamsız ve kolay gelir. Bunlar kişinin sağlıklı bir hayat sürmesine mani olduğu üzere, kişiyi buhrana sürükleyip dönülmez yanılgılar yapmasına sebep olur. Aile içerisinde bencilce davranışların ve “Ben bu türlü istiyorum” yahut “Benim seçimlerim” üzere bencilce niyetlerin sonucu, bu bireylerde yalnızlığa mahkûmiyet oluşturur. Kendi elleri ile sonlarını hazırlamış olur bu şahıslar. Bu bireylerde iç görü olmadığı için, yeniden karşı tarafı suçlayarak yalnızlıkları ile yaşamaya devam ederler.
Sosyal dayanak, psikolojide değerli bir kavramdır. Toplumsal takviyesi, “Bireyin sıkıntı durumda olduğu yahut başa çıkamadığı bir gerilim hâlinde etrafındaki insanların ona yardımcı olması” biçiminde tanımlayabiliriz. Bu bize yalnız olmadığımızı, önemsendiğimizi, sevildiğimizi, hürmet duyulduğumuzu ve başkaları ile ortamızda bir bağ olduğunu hissettirir. Dinimiz, insanları biriliğe ve beraberliğe teşvik ediyor ve bizlere “sıla-i rahim” dediğimiz akrabalık ve dostluk bağlantılarını emrediyor. Bunlar insanı yalnızlılıktan uzaklaştıran, birlik ve beraberliğe götüren, bireye güzel gelen davranış ve hislerdir.
Yalnızlık hissinden kaçışta insanların sığındığı alanlar
Sağlıksız bağlara girmek yahut bunu sürdürmek: Kronik yalnızlık çekenler olağanda ilgi kurmak istemeyecekleri şahıslarla bağlantıda kalabiliyorlar. Şahısta yalnızlık duygusu şiddetli olduğu vakit, ikili münasebetlerde, hiç düşünmeden, karşısındaki kişi ile uyumlu bir birlikteliği olup olmayacağı konusunda sorgulama olmaksızın ve de düzgün, sağlam, sorumluluklarının şuurunda ve farkında olup olmadığına bakmadan, karşısına çıkan kişi ile temelsiz, sevgi ve hürmetin olmadığı bir birlikteliğe yanlışsız yol alabilirler. Terk edilme ve tekrar yalnız kalma dehşetiyle, istemeseler dahi kendilerine sunulan her şeye “Evet” demek zorunda hissederler. Ortadan bir mühlet geçtikten sonra kendilerine memnunluk vermeyen, tek taraflı fedakârlık ile giden bu alaka, artık onlar için dayanılmaz olur. Bir taraftan yalnız kalmaktan korktuğu için ayrılamaz, öteki taraftan mutsuz hayatına devam eder.
Maddeye sığınmak: Yalnızlık hissinden kaçış yahut bu duyguyu bastırmak için beşerler, vakit zaman alkol yahut bağımlılık yapan öbür unsurlara sığınıyorlar. Acıyı daha az hissetmenin yolunun uyuşmak olduğunu düşünüyorlar. Unsurun etkisinden kurtulunca gerçekle tekrar baş başa kalıyorlar. Husus kullanımının hem maddî, hem manevî bakımdan ağır sonuçları oluyor ve bununla vakit içerisinde karşılaşıyorlar. Bazen de durum içinden çıkılmaz bir hâl almaya başlayınca ruhsal dayanak almaya geliyorlar. İçinde bulundukları çıkmazdan kurtulmak istedikleri ve gayret gösterdikleri vakit çok hoş ve olumlu sonuçlar alıyoruz. Burada niyet ve istekli olmak kıymetli. “Madde kullanmaya devam edeyim, başım karışınca da orta sıra ruhsal dayanak almaya giderim” kanısı ile yola çıkanlarla ilerleme olmuyor. Bu tek taraflı kürek çekmeye benziyor ve ne ileri gidebiliyorsunuz, ne geri. Kıymetli olan, unsur kullanımına hiç başlamamak.
Yorucu işler ile zihni ve vücudu meşgul etmek: “Ne kadar çok kendimi yorar yahut zihnimi meşgul edersem, içimdeki boşluğu doldurur ve unuturum” niyeti ile bu yola başvuruyorlar. Bastırılan hisler, yüzleşilmeyen her his, bir mühlet sonra hem fizikî, hem ruhsal meseleler olarak karşınıza çıkıyor. Zihninizi ve vücudunuzu yormak yerine ruhsal dayanak almak, ileride karşılaşacağınız sıhhat sıkıntılarını önleyecektir. Kedisi ile birlikte yaşayan bir danışanım, kedisini kaybettikten sonra bu yalnızlık duygusu ile baş etmenin yolunu, “Kendimi ağır, yorucu işlere verirsem bu histen kurtulurum sandım” diyerek açıklıyor örneğin. Çok çalışıyor ve hem bedenen, hem zihnen çok yoruluyor. Sonuç olarak, hem vücut, hem de ruh sıhhati ile ilgili meseleler yaşıyor.
“Yalnızlık, hayatta bir an/ Daima tekrar başlayan/ Dışından anlaşılmaz.
Ya da kocaman bir yalan/ Kovdukça kovalayan/ Paylaşılmaz.
Bir düşün’de beni sana ayıran/ Yalnızlık paylaşılmaz/ Paylaşılsa yalnızlık olmaz.” (Özdemir Asaf)
Psikiyatrist Victor Frankl’in bir gece geç vakitte telefonu çalar, telefonun karşı tarafındaki ses, hayatına son vereceğini lakin biraz konuşmak istediğini söyler. Frankl uzunca bir mühlet dinler karşıdakini. Kapatmaya yakın, “Vazgeçtim” der arayan kişi, “Gecenin bu geç saatinde bir insan beni bu kadar mühlet dinleyebiliyorsa, bu dünyada hâlâ ümit var demektir”. (Victor Frankl, 1967)
Zamanın su üzere akıp geçtiği, mutluluğun, düzgünlüğün paylaştıkça çoğaldığı şu kısa dünya hayatında her vakit bir ümit ve çıkış yolu vardır.
