Travma sonrası gerilim bozukluğu herkesi etkileyecek tabiatta; şok edici, içinde tehlikeli gelişmeler barındıran, endişe dolu belirsizlik yaratan bir olay yaşanması sonrası; birtakım bireylerde gelişebilen önemli ruhsal bir hastalıktır.Tedavi edilmediği birtakım olgularda kişinin genel fonksiyonelliğini, fizik sıhhatini önemli olarak etkileyebilir.
İçinde ağır dehşet, kaygılı belirsizlik, herkesi etkileyebilecek olağandışılık, süratli ve beklenmedik oluş üzere özellikleri taşıyan olaylara birebir vakitte travmatik yaşantı ya da genel tabiri ile travma denir. Travma yaşanması sırasında ve sonrasında çabucak hemen herkeste dehşet yaşanması doğaldır. Kaygı aslında bedenin tehlikeyi yönetmesini ve kişinin vücudunu tehlikeden uzaklaştırarak kendisini müdafaasını maksatlar. Travmadan sonra her şahısta etkilenme olur fakat bunların büyük bir kısmı doğal olarak başlangıç semptomlarından sonra güzelleşir. Şayet iyileşmezse travma sonrası gerilim bozukluğu gelişir.
Travma yaşayan beşerler travmaya farklı cevap verirler. Dolayısı ile olayın özelliklerinden hareketle hastalığın tanımlanması görece hakikat değildir. Hastalığın gelişmesi reaksiyon, seyir ve şahsî yatkınlık ile ilgilidir. Çocuklar, toplumsal dayanağı azalmış yalnız olanlar üzere hassas bireylerde kolay olaylarda bile travma sonrası gerilim bozukluğu oluşabilir. Bu etkilenme belirtileri müddet olarak şayet altı aydan uzun sürmüşse travma sonrası gerilim bozukluğundan kelam edilir. Belirtilerin travmanın çabucak ardından gelişmesi koşul değildir; bazen travmadan 3 ay hatta bir yıl sonra başlayabilir. Lakin belirtileri başladığında bir aydan uzun sürmelidir.
Travma sonrası gerilim bozukluğu tanısı nasıl konulur?
Aşağıdaki dört belirti bir aydan uzun sürmüşse teşhis konulur.
-
En az bir olayı yine yaşıyor olma belirtisi
-
En az bir kaçınma belirtisi
-
En az iki reaksiyon belirtisi ve çok tedirginlik belirtisi
-
En az iki tane duygudurum belirtisi ve bilişsel belirti
Yeniden yaşıyor olma belirtileri nelerdir?
-
Flaşbek :Travmayı hatırlatan ve güya tekrar yaşıyormuş üzere reaksiyon verdiren her şey(örneğin travmadan bir kesit hatırlayarak ortaya çıkan kalp atımı artışı, ter basması üzere )
-
Kötü içerikli düşler
-
Korkutucu düşünceler
Tekrar yaşantılama belirtileri kişinin günlük hayatını olumsuz tesirler bunlar kişinin kendi iç fikir ve hislerinden başlayacağı üzere tıpkı vakitte kazayı hatırlatan anı, ses, obje, sözcük üzere tetikleyiciler sonrasında da başlayabilir.
Kaçınma belirtileri nelerdir?
-
Travmatik yaşantıyı hatırlatan yerden, olaydan, objelerden kaçınma
-
Travmatik olayla ilgili niyet ve hislerden kaçınma (örnek travmayı düşünmek istememe konuşmak istememe gibi)
Kaçınma belirtileri kişinin olağan rutinini bozar. örn. kaza yapılan yolun kullanılmaması, kazaya tanıklık edenlerden uzaklaşma üzere.
Tedirginlik ve çok tepkisellik belirtileri
-
Kolayca zahmetten çıkma durumu
-
Kendini sonda hissetme, gergin olma durumu
-
Uykuya dalmada zorlanma
-
Kızgınlık patlamaları
-
Kaygılılık
-
İrkilme durumu
Bunlar çoklukla travmatik olayın bir kesitini hatırlama ile ortaya çıkarlar.Kişi bu belirtilerle birlikte kızgın ve gerilimli olur. Uyku ahenge, yemek yeme, konsantre olma üzere fizyolojik gereklilikler bozulduğu üzere kişinin rutin misyonlarını yapmasında da zorluklar ortaya çıkar. Örneğin kişi şayet şoför ise kaza yapma riski artar.
Bilişsel ve duygudurum belirtileri
-
Travmatik olayın can alıcı noktalarını anımsama zorluğu
-
Kişinin kendisi ve dünya ile ilgili olumsuz fikirlere kapılması
-
Kendini suçlama ve hatalı hissetme üzere duygular
-
Daha evvel keyif aldığı olaylardan bile keyif alamama hiç bir şeyden zevk almama
Duygudurum ve bilişsel belirtiler travmadan sonra başlar ve ilerler vakitle kötüleşir. Kişi bu hislerle etrafından yabancılaşmış olabilir; ortamından, arkadaşlarından hatta aile üyelerinden bile kopabilir.
Travmatik olay yaşanmasından sonra doğal olarak herkeste birtakım etkilenmeler olur. Travmatik olay yaşayanlar hangi durumlarda ciddiye alınmalıdır?
-
Belirtiler bir aydan uzun sürdüğünde
-
Kişinin yapabilirlik ve fonksiyonellik seviyesini etkilediğinde.( örneğin işinde aksamalara yol açtığında, araç sürme maharetlerin de değişiklik kazaya eğilim gibi)
Bu durumun unsur kullanımı yahut tıbbı hastalık üzere diğer bir açıklaması olmamalıdır.
Bir çok şahısta ise seyir şöyle olur. olaydan sonra etkilenme olmaz üzere olur lakin aylar sonra belirtiler başlar. Yada kişi olaydan sonra husus alımına alkol alımında yönelir ve depresyon korku bozukluğu teşhisleri alır.
Çocuklar erişkinlerden farklı davranır mı?
6 yaşından küçük çocuklarda aşağıdaki belirtiler görülür.
-
Tuvalet denetimi kazandıktan sonra kaybetme
-
Konuşma hünerlerini unutma ya da gerileme
-
Oyun oynarken öfke patlamaları gösterme
-
Anne babaya çok bağlanma
6 yaş üstü çocuklarda erişkinlere benzeri belirtiler görülür.
Travma sonrası gerilim bozukluğunun önemi
Her yaşta görülebilir. Asker, polis, çocuk, fizikî ve cinsel hücuma maruz kalan beşerler, makûs muameleye maruz kalanlar, kaza geçirenler, zelzele üzere doğal felaket yaşayanlarda sıktır. Yapılan kimi araştırmalarda en inançlı ve gelişmiş ülkelerde bile bu oran yüzde sekiz civarlarında çıkmaktadır.Kadınların travma sonrası gerilim bozukluğu yaşaması riski daha fazladır kimi olgularda genetik yatkınlık da kelam mevzusudur.
Birden fazla olguda kişinin kendisi değil bazende aile yahut bir diğerinin yaşadığı bir olaydan sonra travma sonrası gerilim bozukluğu gelişir.
Kimlerde Travma sonrası gerilim bozukluğu oluşur?
-
Travmatik olay yaşayanlar
-
Travmatik olaydan ziyan görenler
-
Diğerinin yaralanmasını ve mevt halini görenler
-
Çocukluk periyodunda travma yaşama hikayesi olanlar
-
Dehşet yardımsızlık ve kaygı yaşama hikayesi olanlar
-
Travmatik olaylardan sonra toplumsal takviyesi az olanlar
-
Travma yaşantısından sonra ek gerilime yol açan ek olayların olması yaralanma, ekonomik zorluklar, iş kaybı, terkedilme üzere durumlar
-
Travma yaşantısından sonra yaralanma sıhhat sıkıntıları ağrı yaşayanlar
Travma sonrası gerilim bozukluğu şu durumlarda daha kolay tedavi olur
-
Psikiyatrik dayanak alanlar
-
Arkadaş ve ailesi tarafından desteklenmiş olanlar yalnız kalmayanlar
-
Travmatik olaydan sonra dayanak kümesi bulanlar
-
Pozitif başa çıkma stratejilerine sahip olanlar
-
Travmayı yanlışsız anlayanlar ve travma sonrası süreci gerçek yönetenler
-
Tüm aksiliklere karşın kaygıyı aşıp yanlışsız reaksiyon verenler.
TEDAVİ:
Travmaya eşlik eden ruhsal tabloların ve travmatik belirtilerin ilaçla tedavisi terapi ve takip ile yapılır. Profesyonel yaklaşım gerekir.