Şeker hastalığı bir halk sıhhati sıkıntısıdır ve hastalığı tedbire ihtimali, alınacak önlemlerle %80 civarındadır. Diyabet, ömrü en çok kısaltan hastalıklardan birisidir. Dünyada yaklaşık 400 milyon diyabetik hasta olduğu kestirim edilmektedir. Ülkemizde erişkinlerin %15’i (yaklaşık 10 milyon kişi) diyabetiktir. Diyabet, bedenimizde pankreas isimli salgı bezinin kâfi ölçüde insülin hormonu üretmemesi yahut ürettiği insülin hormonunun tesirli bir biçimde kullanılamaması nedeniyle gelişen ve ömür uzunluğu süren bir hastalıktır. Sonuç olarak kişi, yediği besinlerden kana geçen şekeri yani glukozu kullanamaz ve kan şekeri yükselir (hiperglisemi). Yediğimiz besinlerin (özellikle karbonhidratlar) birden fazla bedende güç için kullanılmak üzere glukoza dönüştürülür. Midenin ardında yerleşik olan pankreas, kaslarımızın ve başka dokuların kandan glukozu alıp güç olarak kullanmalarını sağlayan “insülin” isimli bir hormon üretir. Besinlerle kana geçen glukoz, insülin hormonu aracılığı ile hücrelere girer ve bu sayede hücreler glukozu yakıt olarak kullanır. Şayet glukoz ölçüsü bedenin yakıt gereksiniminden fazla ise karaciğerde (şeker deposu=glikojen) ve yağ dokusunda depolanır.
Genel manada iki türlü şeker hastalığı vardır. Tip 1 ve Tip 2. Toplumda daha sık görülen ve erişkinlerin asıl hastalığı Tip 2 diyabettir. Tip 1 diyabet daha çok çocukluk yaş gurubunda görülen ve bilinmeyen sebeplerle pankreasın tam hasar gördüğü, insülin rezervinin kaybolduğu, yaşamak için dışarıdan ömür uzunluğu insülin kullanmak zorunda olunan bir tablodur. Tip 2 diyabette insülin salgısı vardır lakin amaç dokularda tesir gösterememektedir. Obezite, ailesinde diyabetli olanlar, yüksek doğum yükü, gerilim altında yaşayan bireylerde diyabetin görülme riski daha yüksektir. Ayrıyeten pankreasın kronik iltihabı (kronik pankreatit), pankreas tümörleri ve ameliyatları, hipertiroidi, akromegali üzere birtakım hormon hastalıkları Tip 2 diyabet gelişimi için risk faktörleridir. Diyabette en sık görülen yakınmalar:sık idrara çıkma, ağız kuruluğu, çok su içme, açlık hissi, çabuk acıkma, cilt yaralarının geç uygunlaşması, kuru ve kaşıntılı bir cilt, sık enfeksiyon gelişmesi, ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma.
Normal bireylerde kan şekeri seviyesi açlık halinde 120 mg/dl, tokluk halinde (yemeğe başladıktan iki saat sonra) 140 mg/dl’nin üstüne çıkmaz. Açlıkta yahut toklukta ölçülen kan şekeri seviyesinin bu kıymetlerin üstünde olması diyabet varlığına işaret eder. Bir kişinin diyabetli olup olmadığı Açlık Kan Şekeri (AKŞ) ölçümü yahut Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) yapılarak saptanır. AKŞ ölçümü 100-125 mg/dl ortasında olması saklı şeker (pre-diyabet) göstergesidir. AKŞ ölçüm sonucunun 126 mg/dl yahut daha fazla olması diyabet teşhisini gösterir. OGTT’de glukozdan varlıklı sıvı aldıktan 2 saat sonraki kan şekeri pahası kıymetlidir. İkinci saat kan şekeri ölçümü 140-199 mg/dl ise bilinmeyen şeker, 200 mg/dl yahut daha yüksek ise diyabet tanısı konulur.
Eski ismi ile HbA1c, yeni ismi ile A1c testi, kan şekeri denetiminizin ne kadar “yeterli” olduğunu gösteren bir testtir. A1c’nin %7’nin altında olması kan şekerinizin denetim altında olduğunu gösterir. Şayet sizin A1c kıymetleriniz genelde %7’nin üzerindeyse bunu düzeltmek için harekete geçmelisiniz. A1c bedelinin %7 olması günlük ortalama kan glukoz seviyesinin 150 mg/dl olduğunu yansıtır. Yeniden kan şekeriniz 50 mg/dl ile 250 mg/dl ortasında oynuyorsa tekrar A1c bedeliniz %7 olacaktır. Kan şekeriniz nizamlı seyretmiyorsa, bir grup bilgiler toplamanız gerekir. Bunun için bir hafta boyunca kan şekerinizi günde dört kere ölçün. Bütün sonuçları not alın. Bu sonuçların %80’i 125 ile 175 mg/dl ortasında olmalı ve hiçbiri 200 mg/dl’nin üzerine çıkmamalıdır. Şayet ölçümler sonucunda çok düşük ya da çok yüksek kıymetleriniz varsa hekiminize ve beslenme uzmanınıza danışmanız gerekir.
Diyabetin esas komplikasyonları; uzun bir mühlet kan şekerinin yüksek olması, büyük ve küçük damarları ve sonları tahrip eder. Tahribat hangi organda ise ona ilişkin sıkıntılar görülür. Kalp-damar hastalıkları, Retinopati (Gözlerin hasar görmesi), Nefropati (Böbreklerin hasar görmesi), Nöropati (Sinirlerin hasar görmesi), Ayak komplikasyonları, empotans (cinsel güçsüzlük).
Diyabet tedavisinde emel kan şekeri ayarını sağlamak, başka bir söz ile kan şekeri yükselmelerini ve kan şekeri düşmelerini önlemektir. Bu ayarın sağlanması komplikasyonların gelişimini önlemek yahut gelişmiş komplikasyonların seyrini yavaşlatmak için son derece kıymetlidir. Birinci basamak tedavi planında beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesi, ömür usulünün değiştirilmesi, idman programlarının uygulamaya koyulması yer alır. Bunlara uyulmasına karşın kan şekeri olağan hudutlar içinde tutulamazsa ağızdan hap olarak alınan şeker düşürücü ilaçlar tedaviye eklenir. Lakin kimi Tip 2 diyabetliler bir müddet sonra kan şekeri seviyesini olağan sonlar içinde tutabilmek için insüline muhtaçlık duyulabilir. Bu durumlarda uygun dozda yapılan insülin enjeksiyonları ile tedavi desteklenir. Beslenme planına ahenk sağlamasına, idman yapmasına ve aldığı ilaçlara karşın kan şekeri yüksek seyreden diyabetlilere, ameliyat olacak hastalara ameliyat periyodunda, gebeliği esnasında diyabet tanısı konan ve hamilelikte kan şekeri denetimi sağlanmayan bayanlara, ağır bir infeksiyon geçirirken güzelleşmeyen şahıslara, ayak yarası olan diyabetlilere, diyabete bağlı komplikasyonların gelişmeye başladığı hastalara kesinlikle insülin tedavisi uygulanmalıdır. Yenilen besinlerin bilhassa karbonhidrat içeren besinlerin bedenin gereksiniminden fazla tüketilmesi kan şekeri düzeylerini yükseltir. Kan şekeri denetiminin sağlanmasında diyabetli bireye mahsus beslenme tedavisinin verilmesi değerlidir. İdman, bedeninizin glukozu tesirli bir halde kullanmasını ve kan şekeri denetimini sağlar. İnsülin, besinlerle kana geçen şekerin beden tarafından kullanılmasını sağlayan ve böylelikle kan şekeri yükselmelerini önleyen bir hormondur. Tip 1 diyabetli şahısların yaşamak için insüline ihtiyacı vardır. İnsülin bağımlılık, alışkanlık yapacak bir unsur değildir. İnsülin ömür için gereklidir. Beden insülin yapmıyor ise dışardan enjeksiyon yolu ile bedendeki eksikliği yerine koymak gerekir. Tip 2 diyabetli şahısların kan şekerinin ayarını sağlamak için ağızdan alınan ilaçlara yahut insüline ihtiyaçları olabilir. Bedende şeker istikrarının oluşması için diyabetli birey kesinlikle diyabet ve tedavisi konusunda eğitim almalıdır.
