“Kişiyi delirtip dama çıkartıyorlar, sonra da ‘Deli dama çıktı’ diye insanları topluyorlar”. Bir diğerinin hayatı ile oynamak, kimileri için ne kadar da basit! Bazen mobbinge uğrayan bireyler, yaşadıkları olayları kaldıramayarak intihar edebiliyorlar…
MOBBİNG, tahminen birçoğumuzun söz olarak aşina olsa da içeriği hakkında fazla bilgi sahibi olmadığı, günlük ömrün çabucak hemen her yerinde karşımıza çıkan, aslında bize pek de yabancı olmayan, bireye kendini makûs hissettiren, “güçlünün zayıfa, zalimin mazluma uyguladığı berbat davranışlar bütünü” olarak açıklanabilen bir kavram.
İnsan robot değildir. Hisleri olan bir varlıktır. Fizikî ve ruhsal açıdan sağlıklı, başarılı ve memnun olabilmesi için moral ve motivasyonunun yüksek olması gerekir. Bu yalnızca kişinin kendisi ile ilgili değil, etrafın şahsa yaklaşımı ve davranışı ile de alâkalıdır. Şayet çalıştığınız ortamda aşağıdan üste yahut üstten aşağıya kapalı yahut açık mobbing uygulanıyorsa, bu kamu kurumu, özel kesim, vakıf, dernek fark etmez, içinde bulunduğunuz kurum yahut kısımların başarılı olması pek mümkün görünmüyor. Zira mobbing denen hastalıklı yapı, bir şahıstan başlasa bile denize attığımız taşın dalga tesiri üzere tüm kurumu kapsama alanına alıyor.
Dışarıdan bakılınca her şeyin tıkır tıkır gittiğini düşündüğünüz kurumda randıman düşmüş, beşerler mutsuz ve isteksiz, sabah uykudan uyanmak istemiyor, işe gelmek istemiyor, ayakları geri geri gidiyor, gösterdiği uğraş ve özverinin pahasının olmadığını hissediyorsa, burada muvaffakiyet yoktur, huzur da yoktur.
İngilizceden lisanımıza geçen mobbing, “mob” kökünden gelmektedir. “Şiddet uygulayan çete” manasındadır. Bir aksiyon biçimi olarak mobbing sözcüğü ise “psikolojik şiddet, rahatsız etme, ıstırap verme, topluca saldırma” manasına gelmektedir.
Mobbing nedir?
Basit ve anlaşılır formuyla, “işyerinde uygulanan zorbalık, duygusal taciz ya da yıldırma” olarak isimlendirebiliriz mobbingi. Ruhsal taciz, daha yaygın bilinen ismi ile mobbing, “işyerinde bir yahut birden fazla kişi tarafından başka kişi ya da bireylere yönelik gerçekleştirilen, sistematik biçimde devam eden yıldırma, pasifize etme yahut işten uzaklaştırmayı amaçlayan; mağdur ya da mağdurların kişilik bedellerine, mesleksel durumlarına, toplumsal münasebetlerine yahut sıhhatlerine ziyan veren; makûs niyetli, kasıtlı, olumsuz tavır ve davranışlar bütünüdür”.
Uzun mühlet ruhsal tacize maruz kalan şahıslarda depresyon, panik atak, anksiyete bozuklukları, somatizasyon üzere önemli ruhsal sorunların yaşanmasına sebep olmakla birlikte, intihar ile sonuçlanan birçok hadiseye da şahit olmaktayız.
İşyerinde ruhsal taciz yöntemleri
Yapılan araştırmalara nazaran, işyerlerinde en sık rastlanan esas taciz prosedürleri şunlardır: Kişiyi yok sayma, görmezden gelme, mesleksel ya da ferdî istikametten yapılan iğneleme, aşağılama, küçük düşürme, olumsuz tenkitler, çok iş yükleme ya da iş vermeme, mesleksel yükselmenin engellenmesi, fizikî şiddet ve cinsel taciz.
İşyerinde tacizlerle karşılaşan şahıslarda çeşitli psikopatolojik (kaygı, kaygı, sonluluk, keder hâli, çeşitli dehşetler, kişinin başından atamadığı saplantılı kanılar, uyku bozuklukları, uykuda kâbuslar, bellek ve odaklanma bozuklukları, toplumsal ilgilerden kaçınma, içine kapanma, paranoya, değişken ruh hâli, çaresizlik, özgüven düşüklüğü, kendini suçlama, kararsızlık, intihar davranışı), psikosomatik (hipertansiyon, beden ağrıları, bitkinlik, astım atakları, çarpıntı, koroner kalp hastalıkları, mide ve bağırsak problemleri, saç dökülmesi, baş ağrısı, çok kilo alma yahut verme) ve davranışsal (kendisine/çevreye yönelik saldırgan davranışlar, yeme bozuklukları, alkol yahut husus bağımlılığı, cinsel fonksiyon bozuklukları) meseleler ortaya çıkabilir. Mağdur, taciz uygulayan şahsa karşı birtakım savunma stratejileri geliştirmeye başlar. Kendini bir halde muhafazaya alması gerektiğini düşünür. Aklına birinci gelen şey hastalık müsaadesi kullanmak, işe geç gelmeye yahut gelmemeye başlamaktır. Doktora başvurma sıklığı artar ve devamsızlık sonucu çalışma ortamının nizamı ve verimlilik kalitesi bozulmaktadır. Burada patrona yahut kurumun yöneticisine büyük iş düşmektedir.
Öncelikle yönetici, müdür, patron şu özelliklere sahip olmalıdır: Adil ve emniyetli olmak (adalet duygusu kişiyi haramdan ve yanlıştan korur), çalışkan olmak, çalışanların gayretini takdir etmek, yeni işe başlayanlara yol gösterici olmak, dengeli olmak, astları için örnek davranışlar sergilemek, teklif ve tenkitlere açık olmak, eleştirel bir bakış açısına sahip olmak, açık ve şeffaf olmak, etrafına kâfi ve dürüst geri bildirimler sağlamak, problemlere “ben” değil “biz” cephesinden bakabilmek, kendini çalışanların yerine koymak, çalışanlar ortasında ayrımcılık yapmamak, çalışanların motivasyonunu önemsemek, çalışanlara bedel vermek ve bunu hissettirmek, çalışanlarının haklarını korumak, diğerlerinin şahsî işlerinde çalışanları çalıştırmamak, çalışanlardan biriyle başkaları hakkında dedikodu yapmamak ve çalışanlarını dinlemek.
Yol arkadaşlığı değerli. İşyerinde beşerler ailelerinden çok, birlikte çalıştıkları iş arkadaşları ile vakit geçiriyorlar. İş yerinin huzurlu bir ortam olması, yapılan çalışmalardan randıman alınması, insanların ruhsal ve fizikî sıhhatlerinin yerinde olması için yöneticiye çok iş düşüyor.
Mağdurun ailesine olan olası etkileri
İşyerlerinde yaşanan ruhsal taciz süreci, kişinin yalnızca işyerindeki huzur ve verimliliğini olumsuz etkilemez; kişinin özel hayatı üzerinde de bunun olumsuz tesirlerinden bahsedilir. Mağdurun işyerinde yaşadığı meseleler, karı-koca ve ebeveyn-çocuk bağlantılarını, hatta çocukların ruhsal gelişimlerini de olumsuz etkilemektedir.
Çalışanların aldıkları fiyatın yetersiz oluşunun yanında işini her an kaybetme korkusunu yaşaması, belirsizlik ve kişinin üzerinde gereğince gerilime yol açmaktadır. Bu psikoloji içerisine çalışan kişinin ailevî sıkıntılarının da eklenmesi, durumun hayli gerginleşeceği ve sağlıklı düşünememe riski ile karşı karşıya kalınabileceği bir tabana yol açabilir. Zira işyerinde yaşanan aksiliklerin meskene yansıması kaçınılmazdır.
Mobbingin davranışsal belirtileri şunlardır: İşyerinde şahsa ilişkin eşyaların kaybolması ve yerine konulmaması, ofise girdiğinde konuşmanın kesilmesi, bireyin dış görünüşü yahut giysi stiliyle alay edilmesi, işle ilgili kıymetli gelişmeler ve haberlerin dışında bırakılması (yapılacak toplantıdan yahut bir yenilikten haberinin olmaması), tekliflerinin reddedilmesi, kendisinden daha alt seviyedeki vazifelerde çalışanlardan bile daha düşük fiyat alması, öbürleri tarafından daima eleştirilip küçümsenmesi, kelamlı yahut yazılı soru ve taleplerine cevap alamaması, şirketin özel kutlamaları yahut öbür toplumsal aktifliklerine kasıtlı olarak çağrılmaması.
Mobbingin fizyolojik belirtileri ise şunlardır: Beyinle ilgili (sıkıntı, panik atak, depresyon, yarım baş ağrısı, baş dönmesi, hafıza kaybı, dikkat toplayamama, uykusuzluk), deriyle ilgili (kaşınma, kızarma, pullanma yahut döküntü üzere deri hastalıkları), gözlerle ilgili (ansızın göz kararması, görmede bulanıklık), boyun ve sırtla ilgili (boyun kaslarında ve sırtta ağrı), kalple ilgili (hızlı ve sistemsiz çarpıntılar, kalp krizi), eklemlerle ilgili (titreme, terleme, bacaklarda halsizlik hissetme, kas ağrıları), sindirim sistemiyle ilgili (yanma, ekşime, hazım zorluğu üzere mide rahatsızlıkları, ülser), teneffüs sistemiyle ilgili (nefessiz kalma, nefes alamama üzere teneffüs sorunları), bağışıklık sistemiyle ilgili (organizmanın savunma yapılarında zayıflama, hastalıklara çok çabuk yakalanabilme) sorunlar.
Mobbing, kültür farkı gözetmeksizin tüm işyerlerinde ortaya çıkabilen bir olgudur. Herkes potansiyel bir mobbing mağdurudur. İşyerlerinde gerçekleşen ruhsal taciz süreci içerisinde üç tip rol ayırt edilir: Mobbing uygulayanlar (saldırganlar, tacizciler), mobbing mağdurları (kurbanlar) ve mobbing izleyicileri. Çalışma hayatında herkes bu rollerden birini oynamaya adaydır.
Mobbingin ekonomik sonuçları şunlardır: Ruhsal ve fizikî sıhhatin güzelleştirilmesi maksadıyla yapılan tedavi harcamaları, işin yitirilmesi sonucunda tertipli gelirin kaybı.
Mobbing durumunda karşılaşılan toplumsal sonuçlarsa şunlardır: Toplumsal imajın zedelenmesi, depresif davranışları nedeniyle arkadaşlar tarafından terk edilmek, mesleksel kimliği yitirmek, aile içinde de vakitle “başarısız, elindeki iş imkânını kaçırmış bir birey” olarak algılanmak.
Mobbing uygulayan şahısların kişilik özelliklerine baktığımız vakit, çok denetleyici ve hudutlu bir yapıya sahip oldukları gözlemlenmektedir. Bu tiplerde hep güçlü olma isteği vardır; yaşadıkları kaygı ve güvensizlik hissini gizlemek için bir diğerine çamur atma hareketine gidebilirler. Kendi kusurlarını örtmek için bir kurban arayışı içindedirler. Diğerinin kusurunu gün yüzüne çıkarınca kendi karanlık taraflarını gizlediklerini düşünüyor ya da bu halde yaparak kendi eksiklikleri ile yüzleşmemiş yahut yok saymış oluyorlar.
Ayrıca bu tipler sadist kişiliğe sahiptirler. Bir diğerine eziyet etmekten haz duyarlar, genelde çalışkan bireylerdir. Yaptıkları her işi etraflarına övgü ve abartı ile anlatırlar. Oburlarının yaptığı işi ise küçümser, daima yaptıkları işin çokluğundan ve zorluğundan bahsederler. Bunlar üzere hastalıklı fikir yapısına sahip bireyler, bir oburunun hayatını mahvediyorlar.
“Kişiyi delirtip dama çıkartıyorlar, sonra da ‘Deli dama çıktı’ diye insanları topluyorlar”. Bir oburunun hayatı ile oynamak, kimileri için ne kadar da basit! Bazen mobbinge uğrayan şahıslar, yaşadıkları olayları kaldıramayarak intihar edebiliyorlar. Burada asıl hedef ölmek değil, içinde bulundukları makûs durumdan bir kurtuluş, bir kaçış bulmak niyetidir.
Psikolojide bir tabir vardır; “Hiçbir vakit bize gerçek hastalar gelmez, gerçek hastaların hasta ettikleri gelir”. Günlük hayatta karşılaştığım hadiselerden da gözlemlediğim ve doğruluğuna inandığım bir kelamdır bu. Şu kısa hayatta kimsenin sırtına yük, gözüne yaş olmayın. Zira kimsenin hayatı kolay değil.
Sağlıklı, huzur dolu günler dilerim.