Daire fiyatları uçtu. Minimum fiyat 5 bin 500 TL oldu fakat hâlâ açlık sonunun bile altında. Sonuçta Türkiye’de çalışanların yarısını oluşturan minimum ücretliler, hatta biraz üstünde alan büyük çoğunluk konut sahibi olmayı hayal dahi edemiyor. Bu hususta 40 yıla yakın vakittir baş yoran Mimar Semih Akşeker’in ortaya koyduğu bilgiler her şeye karşın umut verici: “Türkiye’nin herkese yetecek toprağı de var. Bugünkü en makus kaidelerde bile birkaç yüz bin liraya mütevazı 1-2 katlı konutlar yapmak mümkün.”
Son bilgilere nazaran İstanbul’da bir daire fiyatının ortalama 1 milyon lirayı aştığı açıklandı. Dün Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Erdoğan’ın duyurduğu artırımla minimum fiyat 5 bin 500 lira oldu.
Kaba bir hesapla bir çalışanın 18 yıldan fazla maaşına hiç dokunmadan tasarruf etmesi gerekiyor. Diyelim ki yarı fiyatına bir daire buldu, en az 10 yıl yemeden içmeden borç ödemesi kaide.
Türkiye’de çalışanların yarısının taban fiyatlı, kıymetli bir kısmının da taban fiyata yakın para kazandığı gözden kaçmasın. Türkiye’de insanların aşağı üst yarısı da kiracı…
Peki bu beşerler konut sahibi olamayacak mı?
Aslında bu mümkün, hem de müstakil konutlarla bunu başarmak mümkün. İnsanoğlu binlerce yıl kendi meskenini taştan, ahşaptan, kerpiçten, tuğladan kendisi yapmış. Hem de genel algının bilakis, yalnızca 50 yıllık ömrü olan betonarmeden kat kat daha sağlam ve uzun ömürlü konutlar inşa etmiş. Binlerce yıllık taş binalar, yüzlerce yıllık ahşap, kerpiç konutlar hâlâ dimdik ayakta.
Hatta daha çarpıcı olan bu konutların betonarmeden çok daha ucuza malolması. O vakit Türkiye’de beşerler müstakil meskenlerde neden oturamıyor. Bu bahiste 40 yıla yakın müddettir baş yoran Mimar Semih Akşeker’in kapısını çaldık.
Bu yazıda hem Akşeker’in SÖZCÜ’nün sorularına verdiği yanıtları bulacaksınız, hem de kitaplarındaki çarpıcı ayrıntıları okuyacaksınız.
Sonuçta bu yazıyı bitirdikten sonra, hem betonarme bir apartmanda yaşamanın ağır bedellerinin farkına varacaksınız, hem de müstakil bir mesken inşa etmenin düşündüğünüzden daha kolay olabileceğini göreceksiniz. En azından hayal etmeye başlayacaksınız.
İşte Semih Akşeker’in anlattıkları:
“Mutlu Ev” isimli kitabınızda müstakil konutlar hakkında ilgi cazip bilgiler var. Müstakil mesken konusunda niye bu kadar duruyorsunuz?
Bu mevzuya tesadüfen ya da durduk yerde girmiş değilim. Geçmişte farklı kurumlar muhtemelen farklı münasebetlerle halka “-müstakil meskende mi yoksa apartmanda mı oturmak isterseniz?” halinde sorular yöneltiyorlardı.
Mesleğim icabı bu anketleri yakından takip ediyordum ve halkın bahçeli müstakil meskenlere yönelik bir dileği ve yönelimi olduğunu görüyordum. Ayrıyeten mevzu hakkında yazılmış lakin yayınlanmamış master ve doktora tezlerini de okuyordum.
Ev konusuna böylelikle girmiş oldum. Bir röportajda her şeyi aktarmam mümkün değil elbette. Lakin ortadan geçen bu kadar yıla karşın halkın müstakil meskenlere yönelik ilgisinin hâlâ devam ettiğini görüyorum. 28 yıl ortayla yapılan şu iki anket bunu gösteriyor.
“HERKESE MÜSTAKİL KONUT YAPACAK KADAR YERİMİZ VAR”
Bu mevzu her açıldığında bu kadar beşere yetecek arsa bulunamayacağı argümanı ortaya atılıyor. Her aileye müstakil konut yeri vermek mümkün müdür?
Öncelikle şunu açıklığa kavuşturayım. Ben her aile müstakil konutta otursun demiyorum. İsteyen apartmanda isteyen müstakil meskende oturabilir. Ben yalnızca “müstakil mesken yaparsak arsa yetmez, altyapı maliyeti yüksek olur” üzere itiraz ve kaygıların yersiz olduğunu ortaya koymak istedim ve bunu hesaplarla ortaya koydum.
Bir defa daha tekrar edelim, her aileye müstakil konut yetecek kadar toprağımız var. Lakin arsa sıkıntısında rasyonel hareket etmek mecburiyetindeyiz. Arsa konusu bir hesap kitap işidir. Artık bir konut için (bir çok belediyede yürürlükteki imar yönetmeliklerinde olduğu gibi) her aileye 1 dönüm (1000 metrekare) ya da buna yakın büyüklerde arsa planlarsak işte o vakit nitekim arsa yetmeyebilir. Bu işin oluru nedir ya da ülkü arsa büyüklüğü ne olmalıdır diye sorulursa eski deneyimlere bakmayı öneririm.
Bir örnek olması için size merhum dedemin Bursa’daki konutunun fotoğrafını göstereyim. Ölçüleri şahsen kendim almıştım. Bakınız bu meskenin yer katı 4×11=44 metrekare olup ayrıyeten 4×4=16 metrekarelik küçük bir bahçesi de vardır. Görüleceği üzere konut ve bahçe birlikte arsa toplam alanı 60 metrekaredir.
Osmanlı kentlerinde merkezi semtlerde emlak umumiyetle bu ölçülerdeydi. Bununla birlikte konut iki katlı ve çıkmalı yapıldığında kullanım alanı 100-120 metrekarelere kadar büyüyordu. Bu optimum büyüklük aslında Türk Konutu’nun bin yıllık uzun erimli birikiminin bir sonucu ortaya çıkmıştır. Günümüzde birine 60 metrekare arsa teklif etseniz kümes mi yapacağım diye kabul etmez. Ancak eski kentlerde arsa büyüklükleri böyleydi.
AVRUPA VE AMERİKA’DA MÜSTAKİL KONUT ORANI YÜZDE 90’LARA ÇIKIYOR
Diğer ülkelerde durum nasıl?
Avrupa ve Amerika’da müstakil konut oranları ülkelere nazaran yüzde 70-90 ortasında değişiklik gösteriyor. 90’lı yıllarda Avrupa’da çalıştığım yıllarda bunu gözlemleme imkânım olmuştu. Amerika’da ise halkın ekserisi müstakil konutlarda otururken yalnızca dar gelirliler çok katlı apartmanlarda oturuyor.
Amerika apartmanlar konusunda farklı deneyimler yaşamış bir ülke. Bir örnek de bu ülkeden vereyim. 1954 yılında Missouri eyaleti St. Louise kentinde Pruitt Igoe isimli toplu-konut sitesi yapılmıştı. Lakin burada 15-20 yılda yaşananlar ve yarattığı aksilikler nedeniyle tüm bloklar ortak bir kararla 1972’de dinamitlenerek yıkılmıştır. Prut Igoe ve gibisi çok sayıda toplu-konut deneyimi Amerika’yı sonraki yıllarda yeni konut tercihleri konusunda yönlendirici bir tesiri olmuştur.
Prut Igoe Toplu-Konutlarının yıkım anı.
AVRUPA’DA TOPLU KONUTLAR YIKILIYOR
Avrupa’da da emsal örnekler var mı, Avrupa’da durum nedir?
Elbette. Avrupa, sanayi ihtilali ve onun neden olduğu göçler ve apartmanlaşmanın ortaya çıktığı birinci kıta. Ama Avrupa’da yıllar içerisinde kaideler değiştiği ve güzelleştiği için 60’lı yıllarda İngiltere ve Fransa’da halkın konut tercihlerinin belirlenmesi istikametinde çeşitli anket ve araştırmalar yapılmaya başlanıyor. Anketlerde halkın müstakil meskenleri tercih etmesi üzerine birçok yerde toplu-konut blokları yıkılıyor ve yerine müstakil meskenler yapılıyor.
Avrupa’da yakın tarihlerde yapılmış müstakil evler
‘TÜRKİYE’DE NÜFUS YOĞUNLUĞU DAHA AZ’
Gelelim Türkiye’ye… Neden bu dönüşümü sağlayamıyoruz?
Ülkemizde müstakil konut konusuna itirazlar umumiyetle “arsa yetmez”, “maliyetli olur” üzere birkaç noktada toplanıyor. Meğer ülkemiz müstakil konutların yaygın olduğu Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığında nüfus yoğunluğu en az olan ülkelerden biri. 10-15 yıl evvel yaptığım tabloyu yenileştirerek tekrar vereyim.
Almanya’nın nüfus yoğunluğu ülkemizden 2 kat, Hollanda’nın 4 kat daha fazla olmasına karşın onlar müstakil konut yapmaya devam ederken biz hâlâ toplu-konutlar üretmeye devam ediyoruz. Burada hususun arazi problemi olmadığını tabir etmekle yetinelim.
‘DEVLET ARSA ÜRETMEYE ODAKLANMALI’
Bir teklifiniz var mı?
Öneride bulunmanın kimseye bir faydası olmasa da yeniden de diye birkaç şey söyleyebilirim. Bugün konut fiyatları malumunuz. 2+1 daireler 1-2 milyon, hatta kimi semtlerde 5-10 milyon lira.
Alt-orta gelirlilerin bu daireleri satın almaları mümkün değil. Ayrıntılara girmeksizin uzun vadede tahlil teklifim şudur. Devlet konut üretiminden çıkmalı, yalnızca arsa ve altyapı üretmeye odaklanmalıdır. Emlak üretildikçe evvel evsiz, kiracı ve yeni evlenen çiftlere verilerek bu iş başlatılabilir.
’30-40 YILDA APAYRI BİR TÜRKİYE ŞEKİLLENİR’
Böylece 30-40 yıllık bir süreçte değişik bir Türkiye şekillenecektir. Fakat arsa mülkiyeti devlette kalmalı, halka yalnızca oturum hakkı verilmelidir. Yani arsa satılamamalıdır. Halk kendi imkânlarıyla bu yerde kendi meskenini yapmalıdır. Bugünkü en makus kaidelerde bile birkaç yüz bin liraya mütevazı 1-2 katlı meskenler yapmak mümkündür.
‘YER TUTAN YURT TUTAR’
Son olarak ek etmek istediğiniz bir şey var mı?
Son olarak geçmişte güzel anlatamadığım ya da gereğince vurgulayamadığım değerli bir detay daha var. O da şu. Ben müstakil konut probleminde öncelikle “ev”i değil “yer”i önemsiyorum. Konut probleminde bir “yer”e yani bir yere sahip olmak “ev”in kendisinden daha kıymetlidir. Çünkü konutlar yıllar içinde eskir yıkılabilir, çürük yapıldıysa yeniden yıkılır, sonra tekrar tekrar yapılır.
Bunlar kıymetli değildir. Hiç bir bina aslında sonsuza kadar yaşayamaz. Lakin meskenler yıkılsa bile yer/arsa bâkidir. Mesken “geçici olan”dır, yer “kalıcı olan”dır. Ben kalıcı olanın daha değerli olduğunu düşünüyorum. Her ailenin bir konuta değil bir yere sahip olması ayrıyeten ülkenin geleceği ve bağımsızlığı açısından hayati derecede kıymetlidir. Yer tutan yurt meblağ.
Mimar Semih Akşeker
Semiş Akşeker’den çarpıcı notlar:
1955’TE BAŞLADI: 1955 yılında çıkartılan kat mülkiyeti kanunundan sonra ülkemiz büyük bir betonlaşma, tahrip, yıkım ve talan hadisesine sahne oldu..
İMAR PLANLARINDA RÜŞVET, YOLSUZLUK: İmar planlarının günlük hatta saatlik kararlarla değişebildiğini gördük, görüyoruz. Şeytanın bile aklına gelmeyecek oyunlarla bir grup plan tadilleri, yeşil alanların imara açılmaları, inşaat katsayılarının artırılması ile rüşvet ve yolsuzluk üzere birçok yeni ahlaksızlıklar ortaya çıktı.
ÖLÜM GÖSTERİLDİ, HASTALIĞA RAZI EDİLDİ: Kentsel dönüşümde, vatandaş gecekondularından her şeyin daha hoş olacağı vaadleriyle çıkarılmış, 11-12 katlı apartmanlardan birer daireye razı edilmiştir. Tabiri caizse mevt gösterilmiş, hastalığa razı edildi.
GECEKONDULAR DAHA BAŞARILI: Gecekondular az katlı, müstakil ve bahçeli oluşları, insani ölçekleri ile çok katlı apartmanlarla mukayese edilemeyecek derecede daha başarılı yapılardır. Devlet bu beşerler için yeni modern! apartmanlar yapmak yerine daha az masraflarla kendi konutlarını yenilemelerine yardımcı olsa daha yeterli olmaz mı?
DEPREM VE APARTMAN, ATEŞLE BARUT ÜZERE: Türkiye, Japonya ve İran’dan sonra en çok sarsıntı olan 3. ülkedir. Zelzele ve apartman ateşle barut üzeredir.
MÜSTAKİL MESKENLERİN KAPLAYACAĞI ALAN YÜZDE 0,5: 2011 bilgilerine nazaran Türkiye’de yaklaşık 17.5 milyon aile yaşamaktadır. Her aile için kent merkezlerinde yaklaşık 100 metrekare ve merkezden uzaklaştıkça 300 metrekare parseller ayrıldığını düşünülerek hesaplandığında 3 bin 500 kilometrekare eder. Bu 779 bin kilometrekarelik Türkiye toprağının yüzde yarımı kadardır.
ÇİMENTO MALİYETİNİN YÜZDE 55’İ GÜÇ: Ülkemizde inşaatların büyük bir kısmı yanlış bir tercihle betonarme yapılmaktadır. Beton ve çimento üretimi global iklim değişiminde önemli hisse sahibidir. Önümüzdeki birkaç sene içinde Avrupa’da konutlar büsbütün karbonsuz gereçlerle üretilmeye başlanacaktır.