Bundan 2.400 yıl kadar evvel yaşamış Yunan filozof Sokrates kendini bilmenin en büyük faziletlerden olduğunu söylemişti. Her ne kadar günümüzde genel yargı herkesin çok ben-merkezci, bencil ve takıntı derecesinde kendisiyle ilgilenen şahıslar olduğunu tez etse de gerçek bundan epey farklı gözükmekte.
Aslında kendimizin, fikirlerimizin ve kim olduğumuzun pek de farkında değiliz. Araştırmalara baktığımızda bu hiç de şaşılası gözükmüyor, birçok yetişkin gününün çok ufak bir kısmını yalnız başına ve düşünerek geçiriyor. Buradaki düşünmeyi “Akşam ne yesek sanki?” yahut “Bu ay elektrik faturası biraz fazla mı geldi?” diye algılamayın lütfen. “Ben kimin?”, “Ne yapıyorum?”, “Hayatımda değer atfettiğim fikirler, pahalar nelerdir?” üzere sorulardan ve rahatlamak için kendimize rahat bir alan tanımaktan bahsediyorum.
Ancak tüm bunları kendime ayıracak kâfi vaktim yok mazeretiyle de geçiştiremeyiz. 2014 yılında yapılan farklı bir çalışmada (Wilson vd., 2014) araştırmacılar iştirakçilere 2 seçenek sundu: ya sessiz bir halde oturup kendileri ve hayatları hakkında düşünecekler ya da kendilerine acı verici elektrik şokları verecekler. Her 10 iştirakçiden 4’ü elektroşok seçeneğini tercih etti. Bu bireyler kendileri, alakaları ve hayatları hakkında ne istediklerini yahut yaptıklarını düşünmenin acısındansa elektroşokun acısını daha katlanılır görmüşlerdi. Kısaca, vaktimiz ve yerimiz olsa dahi kendimiz hakkında düşünmekten kaçınabiliyoruz. Fakat kim olduğumuzu anlamaya çok az bir vakit ayırdığımızda hem benlik algımız hem de hayatımızdaki değerli şahıslarla bağlantılarımız epey olumsuz etkilenmekte.
Peki nedir bu kendini tanıma? Burada literatürdeki pek çok kavrama değinebiliriz lakin benlik-kavramı berraklığı buradaki en değerli kavram olabilir. Bu kavram bir kişinin kendisi hakkındaki fikirlerinin ne kadar dengeli, daima, ayarlı ve berrak olduğunu tanımlar. Bu özelliği yüksek olan şahıslar kendilerini tanımlamakta çok az zorluk yaşamakta ve tarifleri vakit geçse de sabit kalmaktadır. Birebir vakitte birbiriyle çelişen kanıları daha az olmaktadır (örneğin hem utangaç hem de rahat kaynaşan birisi olduğunu söylemek gibi).
Bu tıp şahıslar bir diğerine kendisini anlatırken pek zorluk yaşamazlar, kanıları ekseriyetle makul bir paralellik gösterir ve kim olduklarına dair açık bir tanımlamaları vardır. Kendileri hakkındaki görüşleri süratlice ve daima değişmez. Bu türlü bir özelliğe sahip olmanın elbette pek çok yararı vardır. Bu bireyler daha az gerilimli, depresif, telaşlı ve evhamlıdır. Tıpkı vakitte benlik-saygıları yüksek, hayatı daha manalı gören ve hem hayat doyumu hem da iyi-oluş halleri daha yukarda olan bireylerdir. Tüm bunlar ferdî manada işimize yaradığı üzere tıpkı vakitte ilgimize de fayda sağlar.
Benlik-kavramı berraklığı yüksek olan şahıslar bağlantılarında daha fazla tatmin, sıcaklık ve bağlılık deneyimlemektedirler. Daha yüksek bir benlik-saygısına sahip oldukları için bu tesir alakalarına da yansımaktadır.
Bu bireyler kendileri hakkında daha kararlı bir yargıya sahip oldukları için kendilerine kalan ekstra vakit ve enerjiyi münasebetleri yansıtarak onu adeta besler ve korur. Bu sebeple berraklığı yüksek olan bireylerin bağları de uzun sürmektedir. Bireyler kendileri hakkında dengeli yargılara sahip oldukları için bağlarını de hayatlarının değerli bir kesimi olarak görmektelerdir.
Böyle bir partnere sahip olduğunuzu hayal edin. Partnerinizi fikirleri, hisleri ve kanıları fazla değişken değil, öngörülebilir ve dengeli. Ne istediğinin ve ne istemediğinin farkında. Amaçları ve pahaları paralellik göstermekte. Olumsuz bir sürpriz ihtimali epeyce az. Bu türlü bir partner size de daha cazibeli gelmiyor mu?
Benlik-kavramı berraklığı yüksek olan bireylerin arkadaşları, partnerleri yahut etrafındaki şahıslar bu bireyleri tanımlarken misal ve yakın sözler seçmektelerdir. Zira bu bireyler vakit, yer ve bireylere nazaran değişen bir benlikten çok girdiği ortamın formu ne olursa olsun kendi yapısını koruyabilen bir benliğe sahiptir. Bu da onları daha öngörülebilir, güvenilebilir ve istenilir kılmaktadır. Bu türlü bireylerle yaşadığımız bağlar bizler için hayli kolay, ödüllendirici ve kaygısızdır. Bu yüzden bu türlü insanları daha cazibeli, ilgili ve yakın buluruz. Duygusal olarak öngörülemez, niyetleri tutarsız ve çarpık, davranışları meçhul ve plansız bireylerse bizde korku, kaygı ve rahatsızlık hisleri ortaya çıkarır. Bu öngörülemezlik içinde çoklukla kendimizi muhafazaya çalışarak bu bireylerle yakınlaşmaz yahut yakın isek bağlantımızı bitiririz.
Partnerimiz ne kadar kendini düzgün tanıyorsa biz de onu o kadar uygun tanırız. Şayet kim olduğu hakkında en ufak bir fikri olmayan bir partnere sahipsek nitekim onu tanıdığımızı ve ne yapacağını öngörebildiğimizi tez edebilir miyiz?
Romantik alakalarda birçok vakit çiftler birbirlerine ilişkin özellikleri benimserler. Bu aslında istenilen ve olumlu bir durumdur. Şayet siz ve partneriniz benlik-kavramı berraklığı yüksek insanlarsanız, bu benimseme durumu epeyce yararlı bir durumdur. Zira hem kendinizin hem de partnerinizin kim olduğunu biliyorsunuz, geriye ondaki olumlu özellikleri almak ve ona kendinizdeki olumlu özellikleri vermek kalıyor. Fakat siz yahut partneriniz benlik-kavramı berraklığı düşük bireylerseniz, çarçabuk karşı tarafın benlik özelliklerini kopyalayabilir ve kendinize yabancılaşabilirsiniz. İstemediğiniz şeyleri düşünür, hisseder ve uygularsınız. Bu da kendinizi ve dünyayı okumanızı, öngörmenizi hayli zorlaştırır. Sonuç olarak dertli, kaygılı ve rahatsız bir dünyanın içinde kapana kısılmış hissedersiniz. Şayet bu türlü hisler deneyimliyorsanız uzman bir psikologtan yardım almanız sizin için yararlı olabilir. Zira kendini keşfetmeden bir oburunu kopyalamak vakitle kendimizi kaybetmemize ve bizi kim olduğumuz hakkında çözülmesi sıkıntı bir belirsizliğe götürür. Fakat kendini tanıyan ve bilen kişi için hayatın olağan zorlukları dışında yeni bir tasa ve dehşet kaynağı çok yoktur. Zira sonlarını ve potansiyelini bilen kişi zorluklarla da gayret edebilecek gücü kendine bulacaktır.