İntihar teşebbüsünde bulunmuş ancak sonuçlanmamış şahısların tedavisi için yalnızca intihar olaylarının olduğu rehabilitasyon merkezlerine muhtaçlık vardır. Hem hastaya, hem ailesine ruhsal takviye verilmelidir. Okullarda öğrencilere ve velilere bilgilendirici seminerler verilmesinin de yararlı olacağı kanaatindeyim.
KİŞİNİN bilerek ve isteyerek kendi eli ile gerçekleştirmiş olduğu bir aksiyondur intihar. Literatürün geneline bakıldığında, intihar için şu tarif karşımıza çıkmaktadır: “İntihar, ölme niyeti ve gayesiyle, sonucunun vefata yol açacağına inanılan bir metotla, hayata son vermeye karar verilmesi ve bu kararın uygulamaya geçirilmesidir.” (Ağılkaya, 2010)
Mükemmel hayat yoktur. Kusursuz insan yoktur. İnsanoğlu bunu bildiği hâlde niye tatlı canına kıymak ister? İntihar aslında bir kaçıştır; kendinden ve sırtındaki yüklerden kurtulma isteğidir. İntihar bir yardım çığlığıdır, imdattır. Aslında kişi bunun sinyallerini etrafındaki insanlara verir. Görmek için göz, duymak için kulak lâzım. Etraf sağır ve kör ise, duyan ve gören olmuyor.
İntihar davranışı/terimi, fikir ile başlayıp vefatla sonuçlanan bir davranış yelpazesi ve sürecini anlatıyor.
Tamamlanmış intihar, mevtle sonuçlanmış olaydır. İntihar teşebbüsü, kişinin kendisini öldürmek için yaptığı teşebbüstür. İntihar niyeti ise, kişinin kendisini öldürmeyi düşünmesi ve bu tarafta plânlar yapması olarak tanımlanır. İntihar global manada önemli bir halk sıhhati sorunudur. Her yıl bir milyona yakın insan intihar etmektedir (DSÖ).
Yine Dünya Sıhhat Örgütü’nün istatistiklerine nazaran, 100 bin nüfus başına intihar edenlerin sayısı dünyada ortalama 10,5 kişidir. Yüksek gelirli ülkelerde bu sayı 11,5’e yükseliyor. Bu oran Türkiye de ise 100 bin kişi başına ortalama 7,2 olarak bildirilmiştir. Bunlar kamuoyu ile paylaşılan sayılar lakin gerçekte bu sayının bize söylenenden çok daha fazla olduğu kestirim edilmektedir.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun en son yayımladığı 2018 yılı datalarına baktığımız vakit, 2018’de toplamda 3 bin 118 kişi intihar ederek hayatına son vermiş görünüyor. Bunun yüzde 75,6’sını erkekler, yüzde 24,4’ünü ise bayanlar oluşturmuş. Bu sayının her yıl arttığı bilinmektedir. Plandemi ile birlikte bu sayıda daha fazla artış olduğu bilinse de TÜİK son sayıları açıklamadı.
Erkek intihar oranlarının bayanlara kıyasla daha fazla olduğu biliniyor. Bilhassa refah düzeyi yüksek ülkelerde intihar eden erkeklerin sayısı bayanların üç katını buluyor. DSÖ’ye nazaran dünya çapında intiharların yüzde 79’u düşük ve orta gelirli ülkelerde gerçekleşse de en yüksek intihar oranına refah düzeyi yüksek ülkelerde rastlanıyor.
Peki, kişiyi intihara iten sebepler nelerdir? Bunun çeşitli nedenleri vardır. İntihara teşebbüs eden kişi birilerine duyduğu öfkeyle intikam almak, ders vermek, cezalandırmak gayesiyle intihara başvurmakta ya da yaşanan ağır çaresizlik hissi, buna eşlik eden yalnızlık nedeni ile bu hareketi gerçekleştirmektedir. Kişi kendisini çıkmaz bir sokakta hissettiği için farklı alternatif tahliller üretemeyebilir. Öteki bir seçenek yokmuş, tek yol buymuş üzere düşündüğü için intiharı seçebilir.
Birinci tip intiharda kişi, etrafındakileri korkutmak için, onlardan ilgi ve yardım sağlamak gayesiyle yahut sevgi elde etme gayretiyle, bir nevi bildiri vermek için intiharı seçmektedir. Bu intiharlar bir çeşit yardım arama yolu olarak da görülmektedir.
İkinci tip intiharlarda ise bireyin gayesi nitekim de kendini öldürmektir. Bu emelle intihar, en çok psikiyatrik bozuklukları olan bireylerde görülmektedir. Gerçek intiharlarda en yüksek risk kümesini depresyon hastaları oluşturmaktadır. (Apaydın ve Ark, 2016)
İntihar eden şahıslarda yüksek oranlarda depresif semptomlar görülmesi ve yapılan çalışmalarda vefatla sonuçlanan intiharların yüzde 70’inin depresyonlu hastalara ilişkin olduğu bilinmektedir. (Adlî Tıp Mecmuası, 2004)
Kişinin intihar kararı almasında işsizlik, geçim kasveti, kronik hastalıklar üzere kuvvetli hayat şartları kadar “yalnızlık” üzere ruhsal nedenlerin tesiri büyüktür. İntihar teşebbüsünde bulunan birçok kişinin gayesinin mevt değil, bağlantı kurmak, yardım istemek ve içinde bulunduğu ve hoşnut olmadığı durumu değiştirmek olduğu bilinmektir. İntiharı inceleyen kimi araştırmacılar intiharın sebebini çevresel faktörlerde görürken, kimi araştırmacılarsa ruhsal veyahut ailevî sıkıntılarla ilişkilendirmişlerdir.
Güçlü aile bağları, toplumsal sıkıntıların oluşmasını büyük ölçüde önlemektedir. Aile paylaşımdır, aile inançtır, aile sevgidir. Bunlar olmayınca yahut zayıf olunca, kişi tek başına ne yapacağımı şaşırmış bir biçimde ortada kalıyor. Memnunluğunu paylaşacağı kimsesi yok ise, üzüldüğünde kaygısını anlatıp bir iki teselli cümlesi bulacağı ailesi yahut arkadaşı yok ise, bunların eksikliği kişiyi ya unsur alışkanlığına götürüyor ya da dönülmez bir yola saptırıyor.
Aile bağları zayıflamış bir toplum, temelden sarsılmış bir binaya benzeri. Birkaç sarsıntıdan sonra yıkılması kaçınılmaz olur. Aile içerisinde çözülemeyen sorunlar, temelde olması gereken sevgi, şefkat, itimat, aidiyet hissinden mahrum yetişen bireyler, içlerindeki boşluğu kapatmak için, muhtaçlıkları olan sevgiyi farklı yollardan aramaya başlıyorlar. Aileye olan bağlılık azaldıkça diğer bağımlılıklar ortaya çıkıyor ve bu bağımlılıkların ileri boyutu intihar oluyor. Aile ve sevgi, iki değerli öge; bunları kaybeden insan, kendini ve geleceğini kaybetmiş oluyor.
Çocuğu paraya boğarak, her istediğini yerine getirerek düzgün anne-baba olunmuyor. Çocuğun istek ve gereksinimlerini birbirinden ayırmak gerekir. Sevgi harici her isteği karşılanmış bir ergene, temel muhtaçlığı olan sevgi, inanç ve aidiyet duygusu verilmemişse aile içerisinde sorunlar yaşanması kaçınılmazdır. Problemli çocuk yoktur, problemli ebeveyn vardır.
İntihar hakkında gerçek bilinen yanlışlar nelerdir?
“Kişiye intihar kanısı olup olmadığını sormak, onun aklına intihar fikrini sokar ve intihar etmesine neden olur” üzere bir yanlış fikir mevcuttur. İntihar davranışı bir yardım davetidir. Bunu bilip kabul etmek gerekir. İntihar niyetleri hakkında soru sormak, kişinin yardım istemesine ve bu hislerini konuşarak duygusal yükünü boşaltmasına yardımcı olur. İntihar fikirlerini konuşma fırsatı bulan kişi, intiharın kısır döngüsünden kurtulmuş ve rahatlamış olur. İntihardan bahseden kişi bunu yapmaz, o fakat dikkat çekmeye çalışıyordur.
Doğrusu, kendi hayatına son veren şahısların yaklaşık yüzde 80’i daha evvel etrafındaki bireylere intihar niyetlerinden bahsetmişlerdir. Bir kişi intihar hakkında konuştuğunda kesinlikle ciddiye alınmalıdır. Bir kişi kendini öldürmeyi nitekim istiyorsa, onu kimse engelleyemez.
Doğrusu, intihar eden beşerler çoğunlukla ölmeyi değil, sahip oldukları hayatı yaşamak istememektedirler. Gaye, yaşadıkları derin acıya son vermektir.
İntiharların ortak özellikleri şunlardır: Dayanılmaz ruh acısı her intiharın ortak uyaranıdır. İntihardaki ortak emel, tahlil arayışıdır. İntihardaki ortak maksat, şuurun sonlandırılmasıdır. Bireydeki doyurulmamış ruhsal muhtaçlıklar, intihardaki ortak histir. İntihara karşı ortak içsel tavır, ambivalanstır. Daralma, intihardaki ortak bilişsel durumdur. Kaçma, intiharlardaki ortak reaksiyondur. Kendini öldürme niyetinin ötekine iletimi, intihardaki ortak bireyler ortası yansıdır.
Yaşanan sorunlar karşısında insanoğlunun kendisini vakit zaman çaresiz hissettiği anlar olmuştur. Bu türlü vakitlerde yardım alacak, meselelerini paylaşacak birilerinin olmaması, insanları dönülmez bir yola sürükleyebiliyor. İntiharla Gayrette Danışmanlık Ağına Tutun (İMDAT) Projesi bu türlü bir muhtaçlığı fark edip Türkiye’nin 81 ili, Almanya, Azerbaycan ve Kıbrıs’tan istekli psikolog ve ruhsal danışmanlar ile intihar fikri olan bireylere takviye vermek emeliyle yola çıkmıştır. Bir yıl boyunca çeşitli eğitimler alan meslektaşlarımız, istekli olarak dayanak vermektedirler.
Devletimizin intiharları tedbire konusunda hemen bir teşebbüste bulunması gerektiğini düşünmekteyim. İntihar teşebbüsünde bulunmuş ancak sonuçlanmamış şahısların tedavisi için yalnızca intihar hadiselerinin olduğu rehabilitasyon merkezlerine muhtaçlık vardır. Hem hastaya, hem ailesine ruhsal takviye verilmelidir. Okullarda öğrencilere ve velilere bilgilendirici seminerler verilmesinin de yararlı olacağı kanaatindeyim.
İntihar yalnızca intihar edenin ya da o ailenin sorunu değildir. Hepimiz fert fert sorumluyuz. Okulda öğrenciden, komşumuzdan, iş arkadaşımızdan yahut akrabamızdan… Bunun için hassas olmamız gerekiyor. Etrafımızda son vakitlerde içine kapanmış, konuşmayan, niyetli, dingin ya da sevdiği eşyalarını etrafındaki insanlara dağıtan, gitmekten ve bir daha dönmemekten bahseden beşerler varsa, onlarla konuşmak, onları dinlemek, dayanak olmaya çalışmak, yardım alması için cesaretlendirmek gerekir.
İntihar önlenebilen bir davranıştır; kâfi ki uzatılan eli tutmasını bilelim.