Öz
Ekonomi, insanların gereksinimlerinin nasıl karşılanacağına ait davranışları inceleyen bilim koludur; insanların ömür üslubunu, geçim kaynaklarını, toplumsal bağlantıları, bireylerin ruh sıhhatini etkilediği için dünya genelinde hayli kıymetli bir bilimdir ve iktisadın olumsuz istikamette etkilenmesiyle birlikte tüm bu değişkenler de büyük bir yıkıma uğrar. Gençlik ve erken erişkinlik periyodu, bir bireyin en verimli, hareketli ve faal devri olduğundan iktisadın olumsuz dalgalanmalarından en çok etkilenen kesim olur. İktisadın tesir ettiği faktörler ortasında ruh sıhhati kıymetli bir tesire sahiptir. Günümüz iktisadını ele aldığımızda yaşanan işsizlikler, hayat kalitesinin düşüşü, ümitsizlik, gelecek telaşı, işsizlik olgularının bireylerin ruh sıhhatini olumsuz tarafta etkilediğini görüyoruz.
Anahtar Kelimeler: ekonomi, işsizlik, hayat kalitesi, ümitsizlik, gelecek kaygısı
Giriş
Ekonomi, insanların sınırsız ve farklı gereksinimlerini, sonlu kaynaklarla nasıl karşılanacağını inceleyen bir bilim kısmıdır. İktisat bilimi, “bazı ülkeler zenginken kimileri neden yoksul?”, “gelirdeki artış tüketim talebini nasıl tesirler?”, “bir şirket satış fiyatlarını nasıl belirler?”, “bir eseri üretmenin maliyeti nedir?” üzere sorulara cevap arar. Tüm dünya geleninde iktisat vakit zaman artış gösterirken vakit zaman da kriz yaşar ve tabana çöker. Kriz yaşanması, iktisatta düşüşlerin gözlenmesi her yaştan bireyleri olumsuz tarafta tesirler. Türkiye Cumhuriyeti’nde son yıllarda iktisatta düşüşler gözlense de, COVID-19 salgını ile birlikte tüm dünya genelinde global bir sıhhat krizi başlamıştır. Yalnızca sıhhat kriziyle kalmayıp bu kriz insanları ekonomik, toplumsal ve ruhsal açıdan da olumsuz etkilemiştir. COVID-19 bitmeye yaklaşsa da tüm dünyada, bilhassa de Türkiye Cumhuriyeti’nin üzerinde ekonomik açıdan kara bulutlar devam etmektedir.
Türkiye’deki ekonomik krizin birçok taraflı sebebi vardır. Türkiye günümüzde dünyada en yüksek enflasyona sahip 6. ülke pozisyonuna yükselmiştir. Türkiye son devirde ithalata bağımlı hale geldiği için dünyada var olan büyük krizlerden ekstra etkilenmektedir. Ek olarak, politik istikrarsızlıkların yaşanmasıyla ülkemize ve merkez bankasına olan itimat azalmış, bu da Türk Lirasının süratli bir biçimde kıymet kaybetmesine sebep olmuş, hayatın halk için pahalılaşmasına ve halkın yoksullaşmasını sağlamıştır.
İnsanların ekonomik durumları ve hayat şekilleri ortasında gerçek orantı olduğu için yaşanan krizlerde toplumun her kısmının ömür kalitesinde büyük bir düşüş yaşanmıştır. Bu düşüşün sonuçlarından biri olarak günümüzde en büyük ekonomik problemlerden biri olarak ‘‘işsizlik’’ karşımıza çıkmaktadır. İşsizlik en kolay manada ‘‘çalışma isteğinde olan ve cari fiyat seviyesinde çalışmayı kabul eden bireylerin iş bulamaması’’ biçiminde tanımlanmaktadır (Ekiz ve Özel, 2019). Gençlik ve erken yetişkinlik devri, bir bireyin en verimli devri olduğundan, bu devirde işsiz kalmak ve düşük hayat standartlarına mecbur bırakılmak bilhassa 18-40 yaş aralığındaki bireylerin umutsuz ve öfkeli hissetmesine, gelecek telaşı ve yetersiz toplumsallık yaşamalarına sebep olur. Ülkemizde, birinci basamak sıhhat kuruluşlarına başvuran yetişkinlerin hayat kalitesindeki değişimin bir kısmının ruh sıhhati seviyesine bağlı olduğu görülmüştür. Yoksul ülkelerdeki bireylerin yarısından fazlasında ise bir den fazla psikiyatrik bir hastalık olduğu görülmüştür. Yapılan birtakım çalışmalarda, genç, bekâr, işsiz olmak, idman yapmamak, gelir seviyesinin düşük olması üzere faktörlerin ruh sıhhatinin olumsuz etkilenmesi için risk faktörlerinden olduğu görülmüştür (Kılıç ve Uzunçakmak, 2016).
Ekonomi ve Ruh Sağlığı
Ekonomik meselelerin ülkelerde yıkıcı tesirleri olduğu kadar insan davranışını ve ruhsal sıhhatini da bir o kadar tesirler. Ekonomik krizlerle birlikte gelen işsizlik, toplumsal sınıflar ortasında gelir farkının artışı, yoksulluğun artması, hayat kalitesinin düşmesi insanların ruhsal durumlarında olumsuz sonuçlara yol açar. Koçoğlu ve Akın’ın 2009’da yaptığı “sosyoekonomik eşitsizliklerin sağlıklı ömür biçimi davranışlarını ve ömür kalitesi ile bağlantısına yönelik” bahisli araştırma sonuçları, algılanan ekonomik durum, üyesi bulunulan toplumsal sınıf, gelir durumu, hane halkı sayısı, yaşanılan bölgedeki birey sayısının sağlıklı hayat davranışları üzerinde tesirli olduğunu göstermiştir. Araştırma sonuçları cinsiyet, yaş ve algılanan ekonomik durumun ömür kalitesinin mental sıhhat kısmı için belirleyici faktörler ortasında olduğunu vurgulamaktadır (Ağır, 2017). Gençlerin ferdî ömürleri ile ilgili umutları ekseriyetle eğitim, meslek edinme ve iş bulma şartları tarafından belirlenirken, Türkiye’nin ve dünyanın geleceği ile ilgili umutları siyaset ve ideoloji ile ilgili belirlenmektedir (Taştan, 2014). Toplumun verimliliğini ve üretim kapasitesini etkileyen, ülkeyi kalkındıran gençlerin ekonomik sıkıntılar yaşaması hem gençlerde ümitsizlik, çaresizlik, öfke, mutsuzluk, intihar olayları, beyin göçü üzere sıkıntılara sebep olmakta hem de ülkenin üretiminde yetersiz istihdama neden olmaktadır.
Ekonomin berbata gitmesinin sonuçlarından kimileri işsizlik, işsizliğin getirdiği gerilim ve yoksulluktur. İşsizlik sorunu ile karşı karşıya kalan çalışanlar hayat üsluplarını sorgulamaya ve gelecekle ilgili tasa duymaya başlamaktadırlar. Zira mevcut ömür standartlarını kaybedecekleri fikri içinde geleceklerini garantiye almak ve geleceğe güvenmek isterler (Budak, 2008). Geleceğini garantiye alamama ve geleceğe güvenememe fikri insanlarda depresyon, dert, ümitsizlik, öfke ve agresiflik hislerini oluşturur. Geçmişe baktığımızda birçok intihar hadisesinin hikayesinde işsizlik ve çaresizlik vardır.
Umut duygusu, bireyin kendisini ruhsal olarak düzgün hissetme ve geleceğe dair planlarına ulaşma istikametinde bir gerçekleşme niyetine sahip olduğunu göstermektedir. Ümitsizlik ise bireyin geçirdiği olumsuz yaşantılarla ilişkili olarak olumsuz hisler barındırması ve geleceğe dair planların gerçekleşmesi istikametindeki beklentilerin yahut maksat koyma üzere hislerin ortadan kalkmasını tabir etmektedir (Morselli, 2017). Ekonomik gelir seviyesi ve umut ortasındaki alaka incelendiğinde ise gelir seviyesinin artışına paralel olarak artan bir umut seviyesi dikkat çekmektedir. Öteki bir tabirle bireylerin ailelerinin gelir seviyesi arttıkça, geleceğe umutla bakma düzeylerinde de artış görülmektedir (Zafer, 2019). Bir diğer tabir ile bireyin, günlük hayatında fizikî ve ruhsal olarak kendini uygun hissetmesi, ekonomik güvenlik ve toplumsal bağlantılarını kâfi bulması, hayat kalitesi ve bedelleri bağlamında umut hissini ve hayata bağlılığını arttırabilecektir. Tam zıddı durum ise ümitsizlik hissine yol açabilecektir (Ağır, 2017)
Bireyler gerek iç dünyasından gerekse dış dünyasından kaynaklanan sebeplerden ötürü rastgele bir durum hakkında telaş duyabilmektedirler. Dert duyan kişi kelam konusu durumu denetim edemediğinden dehşet ve kaygıya kapılmaktadır (Zengin ve Boran, 2019). Ekonomik durumların makûs ya da yetersiz olması işsizlik, ümitsizlik olgularını yarattığı üzere bireylerde ağır gelecek derdi da yaşatıyor. Ekonomik ve toplumsal yapıda meydana gelen gelişmeler, örgütsel küçülme ve revizyonlar, işsizlik oranları, çalışma hayatında uygulanan esnek uygulamalar, nitelikli işgücünün işsizlik seviyesi üzere etkenlere bağlı olarak, kişinin yapmış olduğu işin devamlılığı ile ilgili tehlike yaşaması yada işini kaybetme riski ile karşı karşıya kalması olarak tabir edilen iş güvencesizliği (Zengin ve Boran, 2019) ile bir arada genç kesim geleceklerini öngöremiyorlar. Yapılan araştırma sonuçlarında ekonomik yapının gençlerin meslek planlamasında tesirli olduğu, ekonomik yapının olumsuz algılanmasının meslek ve gelecek tasasına yol açtığı görülmüştür (Tatlı vd., 2021).
Sonuç
Günümüz dünyasında yaşanan salgınlar, güç savaşları, adaletsizlikler ve birçok sebepten ötürü ekonomik sorunlar dünya çapında varlığını sürdürüyor. Makalede bahsedilen olgular ile iktisat gerçek orantıya sahip; iktisadın berbata gitmesi birçok şeyi yıkıma iterken, düzgün tarafta gitmesi de hayatımızı zenginleştiriyor. İktisattaki dalgalanmalar bireylerde umut besleyen, kaliteli ömür yaşayan bireyler olabileceği üzere umutsuz, gelecek derdine sahip, özgüvensiz bireyler olmalarına da sebebiyet verebilir ama bu durum toplumsal açıdan olumsuz sonuçlara yol açacaktır. Nüfusun dinamik, gelişmeye açık ve verimli bir kısmını genç ve erişkin nüfus oluşturduğundan bu yaşanan çalkalanmalardan en çok onların etkilendiğini görüyoruz. Son devirlerde ekonomik krizde olduğumuz ele alındığında işsizlikte artış, ümitsizlik, gelecek tasası, ekonomik güvenliğin olmaması, ömür kalitesinde düşme yaşandığından bireylerin ruhsal durumları olumsuz istikamette etkilenmektedir.
Sonuç olarak, çeşitli çalışmalarla ekonomik krizin önüne geçilmesi bireylerin âlâ oluşlarını etkileyecek, gençlerin telaşlarını, ümitsizliklerini ortadan kaldırıp önlerini açacak ve bu yalnızca refah seviyesinde artık gözlenebilecektir, ömür kalitesi artacaktır.