‘İnsanlara yapılabilecek en büyük uygunluk onlara akıllarını kullanmayı öğretmektir.’
Moliere
Gerçek ismi; Jean Baptiste Poquelin olan Moliere, 15 Ocak 1622 de Paris’te doğmuş Fransız edebiyatının en büyük güldürü yazarlarındandır. Yapıtlarında toplumun gülünç ve beğenilen olmayan yanlarını güldürü cinsinde verdiği yapıtlarla gözler önüne sererken; hem güldürmüş hem de kapalıdan saklıya toplumu eğitmeyi hedeflemiştir. ‘Hastalık Hastası’ komedisindeyse Moliere; kuruntu hastalığını yaşayan bireylerin, mesleğini berbata kullanan; paragöz, sahtekâr tabip ve eczacılar tarafından nasıl sömürüldüğünü ele alırken; menfaate dayalı evliliklere de gönderme yapmıştır.
Le Malade İmaginaire – Hastalık Hastası
Ölümcül hastalığı olduğuna inanan bilgisiz ve hayli varlıklı Argan, vücudundaki en ufak belirtileri berbat bir hastalığın habercisi üzere yorumlarken her an mevtle burun buruna olmanın verdiği endişeyi iliklerine kadar hisseden biridir. Onun bu zaafından beslenen Hekimi Mösyö Purgon ve Eczacısı Mösyö Fleurant, mesleklerini berbata kullanarak Argan’ın parasını sömürmenin en güçlü yolunu, onu kötü-ölümcül bir hastalığın eşiğinde olduğuna inandırarak bulmuşlardır. Latince sözler kullanarak Argan’a çok bilgili görünüp ona tedavi edilmesi gereken birçok hastalığının olduğunu söylemişler, verdikleri ilaçlarlaysa da onun vücut ve ruh istikrarını yeterlice bozmuşlardır (Kuşkuculuk Şeması çok telafi- Fırsatçı Mod; beşerler berbattır inancının çok telafisinden biri insanların inancını berbata kullanmaktır). Ölümcül hastalığının kederine düşen Argan ise, bağırsaklarındaki hastalığın iyileşebilmesi için verilen ilaçları kusursuzca kullanarak yeteri kadar lavman yapma kaygısına düşmüştür. ( Argan’ın içinde bulunduğu bu durum; DSM-V’ te ‘Hastalık Korkusu Bozukluğu’ olarak isimlendirilmektedir. Olağan bedensel semptomların dahi berbat bir hastalığın habercisi olarak yorumlayan Argan da, sıhhatle ilgili mevzularda yüksek seviyede tasaya kapılır. Şema Terapi ise bu durumu daha çok karamsarlık ve tıbbi dayanıksızlık şemalarıyla açıklamaktadır. Karamsarlık şemasının buradaki tesiri; en makûs hastalığın kendi başına geleceğine dair inanç iken; Tıbbi-Dayanıksızlık Şemasının etkisiyse; korkulan hastalıklarla baş edemeyeceğine dair güçlü bir inanç ve çaresizlik hissidir.)
Toinette, konutun düzgün kalpli hizmetçisi ve epey zeki bir bayandır. Argan’ın gereğince hasta olmadığını, ikinci eşinin Argan’ın parası için onunla birlikte olduğunu, onu hoş tatlı sözlerle kandırdığını bilen, mizahi istikameti kuvvetli sivri lisanlı biridir. Onun gözü pek kelamları ise Argan tarafından daima hakarete uğramasına neden olsa da Argan’ı içinde bulunduğu durumdan kurtarabilmenin dermanını arıyordur. Ayrıyeten Argan’ın biricik kızı Angelique’nin de en büyük sırdaşıdır.
Doktor aşığı Argan, biricik kızı Angelique’yi Hekimi Mösyö Purgon ve Eczacısı Mösyö Fleurant ile birlikte karar vermiş oldukları Mösyö Purgon’ un yeğeni Thomas Diafoirus ile evlendirmek isterler. Tam da bu süreçte Angelique, kalbini tiyatroda tanıştığı Cleante isminde âlâ kalpli soylu bir delikanlıya kaptırmıştır. Ne yazık ki Argan’ın kendi istek ve çıkarları kızının âşık olduğu adamla evlenmesine manidir. Argan kızının kendi istediği şahısla evlenmesini ister ve bunu şu sözlerle lisana getirir: “Benim gayem şu: Ben hasta, özürlü bir adam olduğum için kendime bir hekim damat bulup, tabiplerle yakın akraba olarak hastalığıma karşı bilimden yardım sağlamak, bedenime gereken ilaçların kaynağını konutumda bulundurmak. Böylelikle de istediğim kadar muayene olup reçete yazdırmak istiyorum.” (Dayanıksızlık Şemasının tesiriyle ortaya çıkan; Fırsatçı Mod- Haklılık şeması, kızını istemediği bir evliliğe zorlama.)
Argan’ın çok değer verdiği eşi Beline ise; tatlı, sıcak ve şefkat dolu kelamlarıyla Argan’a küçük bir çocukmuşçasına davranırken asıl dileği ise onun tüm servetini kendi üstüne geçirmek olan; sahtekâr, içten pazarlıklı, para avcısı bir bayandır. Lakin gözleri aşkından bağlı olan Argan bunları göremez. Beline, gayelerini rahatça gerçekleştirebilmek için Argan’dan tatlı sözlerle Angelique’nin bir an evvel manastıra kapatılmasını ister.( Argan’ın hastalığı karşısında, Beline tarafından gördüğü uydurma şefkat, onun hastalığından elde ettiği ikincil bir kardır. Böylelikle Argan, duygusal gereksinimini giderebilmek için hastalığını öne sürüyordur. Duygusal mahrumluk şeması- çok telafi)
Argan’ın kendisine damat olarak seçtiği Thomas Diafoirus ise iki kelimeyi bir ortaya getiremeyen, babasının ağır uğraşı sonucu tabip olmayı başarmış, ezberlediği yarım yamalak sözlerle Angelique’yi evliliğe ikna etmeye çalışan hayli şapşal biridir. Angelique’nin aklındaysa tek biri vardır. Âşık olduğu Cleante. Angelique, sırdaşı olan Toinette’ ye tüm kalp acısını açar. Toinette ise artık bir şeyler yapması gerektiğini fark eder lakin tek başına da tüm bunlarla çaba etmeye gücü yetmez. Ta ki sahneye Argan’ın erkek kardeşi Beralde girene kadar. Beralde; zeki, bir o kadar âlâ niyetli biridir. Hem yeğeninin âşık olduğu adama kavuşması hem de ağabeyini hasta olduğuna inandırıp çokça ilaç vererek ekonomik olarak sömüren hekim ve eczacının pençesinden kurtarmak için Toinette ile iş birliği yapar. Argan, Angelique’ ye, ya Thomas ile evlenmeyi kabul etmesini ya da onu manastıra kapatmak istediğini söyler(kızının istediğini yerine getirmeme ihtimali onun içindeki Cezalandırıcılık Şemasının şema teslimini harekete geçirir). Beralde yeğeninin istemediği bir hayatı yaşamasına göz yumamaz ve şu konuşmayı yapar. “ İlah aşkına onu bir tabibin oğluna vermekten ne bekliyorsun?… Kendi işine yarayacak bir damat, kızının işine yaramaz kardeşim… Uygun de sen bir ömrü billah tabip ve eczacı hastası olarak mı kalacaksın?… Tanıdığım adamlar ortasında en az hasta olanı sensin. Senin kadar sağlıklı olsaydım diğer hiçbir şey istemezdim. Turp üzere olduğuna dair ispat istersen vereyim. Bugüne dek uyguladığın bütün sağaltımlara karşın sıhhatini bozmayı hala başaramadığın üzere sapa sağlamlığını da koruyorsun.” ( Beralde, oyunun sağlıklı yetişkin sesidir). Bu kelamların üzerine Argan hekiminin kendisine söylediklerini söyler: “Sana üç gün bakmazsam ölürsün.” dedi (hastalık hastalığı korkusuna teslim olup tabibine büsbütün güvenen Argan; Dayanıksızlık Şeması Teslimi- Kuşkuculuk Şeması, teslimiyetini yaşamaktadır). Beralde’ ye nazaran bu çeşit tabipler hastalıklardan değil edebiyattan ve insanları aldatmaktan anlarlar. Beralde ise şunları söyler: “Bünyeni kendi haline bırakırsan kendini aksayan yanından vakitle kurtarır. Her şeyi kötüleştiren bizim kendi kuruntumuz, telaşımız; neredeyse hiç kimse hastalıktan ölmez. Pek çokları kendi elleriyle içtikleri ilaçların kurbanı olurlar.” Argan kendi bünyesini o kadar dayanıksız bulur ki, Beralde’nin Moliere tiyatrosundan dahi konuşmasını istemez (Moliere burada kendisine savaş açan şahıslara de değinmiştir) ve ona “Senin yüzünden hastalanacağım.”( Dayanıksızlık Şeması Teslimi)sözleriyle karşılık verir. Bunun üzerine Beralde, mevzuyu biricik yeğenine getirip, yeğeninin kendi özgür iradesiyle sevdiği şahısla evlenmesi için ağabeyine öğütler verirken bu esnada Eczacısı Mösyö Fleurant, Argan’a lavman ilacını getirmiştir. Beralde ise ilaçsız lavman yapabildiğini görebilmesi için ilacı kullandırtmamış bunun akabinde Mösyö Fleurant, Argan’ın itaatsizliğini Dr. Mösyö Purgon’ a iletmiştir. O da bir hiddetle gelip itaatsizliğinden ötürü Argan’ a kızmıştır. Argan her ne kadar ilacı reddedenin kendisi olmadığını anlatmaya kalktıysa da Mösyö Purgon, akrabalık bağları da dâhil tüm bağlarını Argan’dan kopartmıştır. Argan durumu toparlamak için tedaviyi kabul etse de Mösyö Purgon sizi bu illetten kurtaracaktım. Mideniz, bağırsaklarınız temizlenecekti naraları atarak, verdiği ilaçların kullanılmamasının cezası olarak tedavi etmeyi bıraktığını 3-4 güne kalmaz da tedavi edilmeyecek noktaya geleceğini söyler ve sarfiyat. ( itaatsizliği karşısında Argan’ı cezalandırmak için Mösyö Purgon’un söylediği kelamlar: Cezalandırıcılık Şeması Şema teslimidir): Bunun üzerine Argan: “Yüce Tanrım! Öldüm, beni mahvettin, kardeşim!.. Katlanacak gücüm yok artık! Bilimsel tıbbın intikamını aldığını şimdiden hisseder üzereyim… Canım kardeşim duymadın mı adamın beni ne fecî hastalıklarla korkuttuğunu?” ( Yaptığı yanılgı karşısında cezalandırılmayı hak ettiğini düşünen Argan, Cezalandırıcılık Şemasına teslim olmuştur) Buna karşılık Beralde “ … Senin kelamına bakan da hayatının adamın elinde de canı istediği üzere uzatıp kısaltılacağını sanır. Aklını başına al! Sana verilen vade kadar yaşarsın.” ( yeniden sağlıklı yetişkin sesiyle karşılık vermiştir).Bu konuşmaların üzerineyse Hizmetçi Toinette ve Beralde sahtekâr doktorların her söylediğinin hakikat olmadığını göstermek için Argan’a bir oyun oynarlar. Toinette sahneye gezgin bir tabip olarak gelip Argan ile konuşur. Argan kendisindeki semptomları sayarken, Toinette de yeni hastalık isimleri türetir. Sonundaysa kollardan birinin ve gözlerinden birinin oburunun besinini almaması için kesilmesi- alınması gerektiğini söyler. Bu Argan için birinci sefer çok gelir. “Bir kolumu kesecek, bir gözümü çıkaracak, başka kolumla başka gözüm rahatlayacak! Varsın öteki kolumla öteki gözüm o kadar rahat olmayı versin! Adam beni tek kollu tek gözlü bırakacak ne ameliyat ama!” der. (Bu, Argan’ın birinci sağlıklı yetişkin sesidir) Böylelikle Argan uydurma hekimlerin her dediğini yapmamayı öğrenmiş olur. Beralde, onu kandıran tabip ve eczacılardan ne kadar şikâyetçiyse karısından da şikâyetçidir. Zira karısının onu beğenilen sözlerle kandırdığını biliyordur. Bunun üzerine Toinette karısının onu ne kadar sevdiğini gösterebilmenin yolunu bulmuş ve Argan’ın da içinde olduğu bir oyun planlamıştır. Oyuna nazaran Argan meyyit taklidi yapacak, Toinette ise bunu eşi Beline’ ye söyleyecektir. Argan’ın oyunu kabul etmesiyle Beline’nin makus planları ayyuka çıkmış ve şunları söylemiştir: “Sana bin şükürler olsun Tanrım! Üzerimden bir yük kalktı. Sen ne budalasın Toinette, mevtin böylesine yazıklanılır mı?… Öldü de ne oldu güya? Dünyada bir işe yaradığı mı vardı? Herkesin yaka silktiği rezil pisliğin tekiydi! Bütün gün ya ilaç ya lavman! Habire ya burnunu siler ya aksırıp ya öksürür, tükürür; sersem huysuz münasebetsiz, kimseye rahat huzur vermez…” Bu kelamların üzerine Beline, Toinette’den üzerine geçirmek istediği paralar için yardım ister. Argan karısının kendisini sevmediğini anlar ve aklını başına toplar.( Argan karısına çok güvenmiş, ondan bu kelamları hiç beklememiştir. Bu durum da Kuşkuculuk Şemasının öbür çok telafisidir) Bunun üzerine Argan biricik kızına da birebir oyunu oynamak ister(Kuşkuculuk Şeması çok telafisi, kişiyi inanç oyunlarına itebilir). Kızı bu haberle ıstırabından parçalanırken sahneye Cleante gelir. Cleante, sevdiğinin hüznüyle hüzünlenir. Argan’ı ikna etmek için geldiğini lakin karşılaştığı duruma çok üzüldüğünü anlatırken Argan, hekim olursan sana kızımı veririm diye yerinden kalkar. Cleante sevdiği Angelique için her şeyi yapacağını söylerken Beralde “Kardeşim sen kendin doktor olsan ya, hem hastayı hem de tabibi tıpkı bünyede toplamış olursun!” der. Argan’ı ‘Hekimlerin birden fazla senin bildiklerini bilmiyor.’ diyerek yüreklendirir. Sonra kendi ortalarındaki bir merasimle Argan tabip olur. Bunun üzerine Argan gereksiz ilaçlardan, geçersiz tabiplerden kurtulurken Angelique ise sevdiğine kavuşur.
Hastalık Hastası oyununun en kıymetli özelliğinden biri de başrolü Moliere’in kendisinin canlandırmasıdır. Moliere, bu oyunda Argan rolünü canlandırırken; oyunun 4. perdesinde verem hastalığının tesiriyle öksürük krizine girse de oyunu tamamlamış, oyundan birkaç saat sonra ise tekrar gelen öksürük kriziyle ise meskeninde hayata gözlerini yummuştur. O, hayatı boyunca toplumu hem güldürüp hem de eğitmeye gönül veren, tiyatronun koca bir çınarıdır.
