Giriş
Yasal olarak evlenen iki insanın birlikteliğinin yasalar karşısında sona erdirilmesine boşanma denir (Erdim, L., & Ergün, A., 2016). Çağdaş toplumların bir sorunu olarak görülen boşanma, birinci olarak şahısların boşanma kararını vermesi gerektiği düşünsel bir basamak ile başlar (Geniş, M., Toker, B., & Şakiroğlu, M., 2019). Düşünsel evreyi daha sonra duygusal bir süreç takip eder ve yasal süreç ile de evlilik sonlanır (Geniş, M., Toker, B., & Şakiroğlu, M., 2019). Boşanma, aile içindeki çatışmalar yüzünden aile yapısına bir bütün olarak ziyadesiyle ziyan verir (Bilici, A., 2014). Ailedeki her birey için birçok istikametten karmaşık yeni bir yapıya başlangıç olan bu olay, çocuklar için daha fazla tesir gösterebilir zira bu yeni durumdan en fazla hasar alma ihtimali olan onlardır (Erdim, L., & Ergün, A., 2016). Onlar için esas itimat ortamı olan aile yapısının bu biçimde dağılması onlarda bir ekip inanç ve dert sorunları ortaya çıkarabilir (Bilici, A., 2014). Lakin, Mert Geniş, Bengü Toker ve Mehmet Şakiroğlu’nun (2019) yaptığı çalışmaya nazaran, boşanmanın çocuklar açısından yalnızca olumsuz sonuçlar değil birebir vakitte da müspet etkenler de doğurduğunu görmekteyiz. Bununla birlikte, çocukların yaş ve cinsiyetlerinin de boşanmanın sonuçları üzerinde büyük bir tesiri vardır (Geniş, M., Toker, B., & Şakiroğlu, M., 2019). Bunların ışığında, boşanmanın sonuçlarının tek bir tane değil, birçok farklı boyutu olabildiğini gözlemleyebiliriz (2019).
Boşanmanın Çocuk Üzerindeki Etkileri
Çocuğun boşanmadan nasıl etkileneceğini çocuğun yaşı, cinsiyeti, boşanma sonrasında ebeveyn ve çocuk ortasındaki ilişkinin ve ebeveynlik bakımının niteliği, çocuğun ömür üslubunda oluşan değişiklikler, ebeveynlerin muhtemel yeni partnerleri ve yaptıkları yeni evlilikler üzere birtakım etkenler belirler (Korlatt, Y., 2003). Bu etkenlerle birlikte, boşanma çocuklar üzerinde duygusal, davranışsal, toplumsal, akademik, ruhsal ve ekonomik olarak tesirini gösterir (Geniş, M., Toker, B., & Şakiroğlu, M., 2019). Boşanmış ailenin çocukları için vaktinde dayanak almak çok büyük kıymet taşır ve alınmadığında çocukta bu durum yüzünden utanç hissetme, inançta hissetmeme ve korku yahut kedini suçlama üzere tesirler gözlemlenebilir (Erdim, L., & Ergün, A., 2016). Öfke nöbetleri, geç toplumsallaşma, depresyon, zayıf benlik algısı, kurallara karşı gelme halinde farklı sıkıntılara yol açtığı da sıkça görülmektedir (Geniş, M., Toker, B., & Şakiroğlu, M., 2019). Çocukların ebeveynlerinden gelen dayanakta azalma hissetmeleri, maddi olarak kimi ekonomik kasvetler çekmeleri, isteksizlikten kaynaklı akademik hayat başarılarındaki düşüş ve arkadaşlarıyla olan ilgilerinde dışlanmışlık hissi ile yalnızlık çekme üzere meseleler yaşadıkları gözlemlenmektedir (2019).
Çocukların, boşanma sonucunda olumsuz etkilendiği gözlemlenen durumlarda genelde ebeveyn çatışmalarının çocuğun önünde gerçekleşmesi, boşanma sürecindeki ebeveynlerin çocuğa karşı tavırlarının ve davranışlarının yetersiz ve tutarsız olması, çocuğa kendini rahatça ve özgürce durumla ilgili söz etme bahtının tanınmaması ve yaşanan maddi problemlerden ötürü değişen hayat stili üzere aksilikler yaşadığı görülmüştür (Geniş, M., Toker, B., & Şakiroğlu, M., 2019). Bu aksiliklere maruz kalan boşanmış ailelerin çocukları genelde daha düşük benlik hürmetine sahip, öz inancı düşük, davranışsal ve duygusal sorunları olan akademik başarısı düşük bireyler olarak karşımıza çıkma riski taşırlar (Erdim, L., & Ergün, A., 2016). Bununla birlikte, daha sonraki yıllarda da depresyon ve unsur kullanımı üzere sorunları deneyimlemelerinin de oranı artar (2016).
Diğer taraftan, daha evvelce de bahsettiğimiz üzere yalnızca olumsuz sonuçları olmayan boşanma şayet gerçek yönetilirse müspet sonuçlar doğurma ihtimaline de sahiptir. Bu durum en çok boşanma sonrasındaki kurallar ve düzenlemelerin net bir halde yapıldığı ebeveyn çocuk bağlarında gözlemlenebilir (Korlatt, Y., 2003). Çocuk ve ebeveynler ortasında kurulan alakanın olumlu istikamette etkilenme üzerinde tesiri çok fazladır. Çocukları taraf tutmaya zorlamamaları, ebeveynlerin tekrar bir ortaya gelmeyeceği ile ilgili kesin bilgi verilmesi, boşanmadan suçlanacak kişinin çocuk olmadığı, ebeveynlerle görüşmelerdeki tertip ve istikrar ve son olarak çocukların boşanma ile ilgili his ve kanılarını rahatça söz edebileceği bir ortama sahip olması kaliteli bir ebeveyn çocuk bağlantısında bulunması gereken niteliklerdir (Geniş, M., Toker, B., & Şakiroğlu, M., 2019).
Boşanmadan nasıl ve ne kadar etkilenileceğini belirleyen öteki etkenler ise çocuğun cinsiyeti ve yaşıdır (Korlatt, Y., 2003). Bilir ve Dabanlı (1981)’nın araştırmasına nazaran boşanmadan en çok etkilenen yaş ve cinsiyet kümesi kız çocukları için 5-6 yaş, erkek çocukları için 8-10 yaş olarak belirlenmiştir. Erdim ve Ergün‘e nazaran 5-6 yaş okul öncesi çocuklardaki muhtemel belirtiler içe kapanma, tasa duyma, beslenme ve uykuda tertip bozulması ve altına ıslatma üzere davranış bozuklukları formunda sıralanabilir (2016). 8-10 yaş için ise gelecek telaşı, geç toplumsallaşma ve arkadaşları ile bağlantılarında sorun yaşama ve ebeveyni suçlama bu yaş kümesinde yaşanan sıkıntılara örnek olabilir (2016).
Sonuç ve Öneriler
Sonuç olarak, aile içinde boşanmadan en çok etkilenen bireyler çocuklardır. Fakat bu durum tesirin yalnızca olumsuz istikamette olabileceğini göstermez. Boşanmanın çocuklar üzerinde olumlu tesirleri de olduğunu gösteren birçok çalışma bulunmaktadır. Bu da boşanmanın aslında çok istikametli bir olay olduğunu göstermektedir. Bunun yanı sıra çocuklar yaşları ve cinsiyetleri tesiri ile de boşanmadan farklı sonuçlar elde ederler. Çocukların boşanmadan nasıl etkileneceğini ebeveynlerin boşanma sonrası tavır ve davranışları, çocuk için yarattıkları anlayış ve söz ortamı ve sonraki süreç için netlik ve kararlılık çerçevesinde bilgi verilmesi üzere çocuğa inanç ve meçhullüğü giderici aksiyonlarda bulunulması belirler. O yüzden bu sürecin geç olmadan bir profesyonel takviye alınması ile yönetilmesi çok değerli bir faktördür.
Buna ek olarak, boşanmamış fakat çatışma yaşayan ebeveynlerden oluşan bir aile yapısında büyüyen çocuğun da tıpkı derecede olumsuz sonuçlara sahip olabileceğini kabul etmeliyiz. Konutun içerisinde huzur olmadığında ve çocuk her seferinde ebeveynler ortası çatışmaya maruz bırakıldığında bu durumdan da negatif olarak etkilenmesinin olası olduğu unutulmamalıdır. Bu yüzden, boşandıktan sonra gerekli takviye doğrultusunda gerçek adımlar atılması, çocuk için daha sağlıklı bir ortam yaratılması açısından boşanmadan bir ortada yaşayıp çocuğu sıkıntılı bir aile ortamına mecbur bırakmaktan daha müspet sonuçlara öncülük edecektir.
Daha sonrasında gerçekleştirilecek çalışmalar için boşanmamayı tercih eden ebeveynler ve boşanmış ebeveynlerin çocuklarının mukayeseli olarak tahlil edilmesi önerilebilir. Birebir vakitte çocukların yaş kümelerine ve cinsiyetine nazaran incelenmesi de çıkarılan sonuç için güçlendirici nitelikte olacaktır. Bunun yanı sıra, boşandıktan sonra çabucak dayanak alan, takviye almada geç kalmış ve takviye almamış ebeveynlerin çocuklarıyla yapılacak tahliller, bu üç farklı durumun çocukları nasıl etkilendiğini ve hangi belirtileri gösterdiklerini gözlemlemek açısından yararlı olacaktır.