Duygu Nedir?
Psikolojik manada pek çok yorum ve tarifi bulunan ‘duygu’ kavramı yıllardan beri insanların gündemi haline gelmiştir. Kendimce his, bireyde hem ruhsal hem de fizyolojik olarak devinim sağlayan bir olgudur. Beyin kimyasındaki bu değişimler fizyolojik olarak kişiyi tesirler. Hisleri kalıplara sığdırsak da hepimiz biricik olduğumuz için bu devinimler farklı tesirler yaratacaktır. Okuduğum bir kitapta: ‘Duyguyu adlandırış biçiminiz yaşayışınızı da tesirler.’ diyordu. Aslında doğumdan itibaren âlâ birer gözlemciyizdir. Şayet bir çocuk, öfkeli olan annesinin şiddetle vazoyu yere attığını ve kaşlarını çattığını görüyorsa beyninde öfkenin bu türlü tesirler doğurabileceğine inanmaya başlar ve kendi öfkesini bu davranışlarla göstermeye meyilli olacaktır.
İnsanların duyguyu manaya eforu, onları duyguyu ölçme çalışmalarına itmiştir. Crooks ve Stein (1991) duyguyu öncelikle ‘uyarıcı – uyarıcıya verilen reaksiyon – reaksiyonun yorumlanması‘ biçiminde sistematize etmiştir. Akabinde pek çok kuram ortaya çıkmıştır. Ama tüm bu anlamlandırma gayreti neden kişinin direkt hisleri üzerinde denetim sahibi olmasına imkan tanımamıştır?
Davranışlarımız üzerindeki hakimiyetiyle ünlü hislerimiz yüzlerimize yansır. O halde hisler kozmiktir diyebilir miyiz? Aslında bu fikir Darwin (1872-1998) ile başlamıştır. Paul Ekman (1971) bunu kanıtlamıştır. Yüz sözlerini anlayabilmek için ‘makro’ ve ‘mikro’ ifadeleri anlayabilmek değerlidir. Mikro tabirler şuurlu ortaya çıkmaz, otomatiktir. Bu yüzden kültürden bağımsızdır. Makro sözler ise aslında bizlerin erken ömür tecrübelerinden öğrendiklerimizin yüzlerimize ve davranışlarımıza yansımasıdır.
Her birey, biricik ve kendine hastır. Hisler da bu nedenle çeşitlendirilebilir. Hissettiklerimiz bazen bizlere karmaşık gelebilir. Örneğin; tasa ve endişe fizyolojik olarak misal düzenekleri tetikler. Kalbiniz süratle çarpmaya başlar, terlersiniz.. Bazense birebir anda pek çok duyguyu birden hissedebilirsiniz.
Öyleyse insanın ne hissettiğini anlaması kadar neyi nasıl hissettiğini de anlaması kıymetlidir. İsimlendirdiğimiz hisler, duyguyu yaşayış biçimimizi etkiliyorsa dolaylı olarak davranışlarımızı da etkiliyor olmalı. O halde hislerimizi mı davranışlarımızı mı denetim ediyoruz?
Yapılan araştırmalara nazaran, birey üzgün bir his durumundayken daha çok olumsuz anılarını hatırlamakta ve hatırlanan olumsuz anılar bireyin daha berbat hissetmesine aracılık edebilmektedir (Taesdale, 1983). Beyin bunu neden yapar? Atalarımızdan bizlere kalan mirasın bir temsili olabilir. Biz de acıdan kaçınmak için adaptasyonlar yaratırız. Tahminen de olumsuz histen uzaklaşma sistemimiz beyinlerimizde miras kalan kodlanmış bir bilgidir..
Duyguları açığa vurmak, yani davranışa dökmek, onları bastırmaktan daha yeterlidir diyebiliriz. Zira bu durum hislerimizin farkında olduğumuzu ve söz edebildiğimizi, hem beynimize hem de fizyolojimize yansıtmamıza neden olur. Lakin kimi hisler çok kuvvetli olabilir. Örneğin; öfke, kıskançlık bunlardandır. Bu üzere ağır hisleri açığa vurmak kimi durumlarda iç ve dış karmaşalara neden olabilir. Burada davranış denetimi değerlidir. Birey hisleri üzerinde direkt hakimiyet kuramasa da davranışlarına hükmetme konusunda epeyce başarılıdır.