Kabızlık (konstipasyon) çocukların haftada iki ve daha az sayıda, ağrılı, sert gayta yapma durumudur. Çocuk polikliniğine başvuran çocukların %3’ünde kabızlık sorunu vardır. Çocuklarda görülen kabızlığın %95’i işlevsel kabızlık olup, altta yatan her hangi bir ek hastalık yoktur. Geri kalan %5’indeyse kabızlığa cerrahi yahut öteki hastalıklar neden olabilir.
Hangi durumlar kabızlık olarak kabul edilir?
Aşağıdaki semptomlardan en az ikisi 4 yaşından küçük çocuklarda bir ay, 4 yaşından büyük çocuklarda iki ay boyunca devam ediyorsa bu durum kabızlık olarak kabul edilir:
-
Haftada ik yahut daha az sayıda dışkılama
-
Ağrılı yahut sert dışkılama
-
Dışkı tutma öyküsü
-
Tek seferde çok fazla dışkılama
-
Haftada en az bir kere iç camaşırını kirletecek halde kaçırma
-
Kalın bağırsağın son kısmının (rektum) her vakit dolu olması
Bağırsakların olağan çalışma tertibi nasıldır?
-
Bebekler doğumdan sonraki 24 – 48 saat içinde koyu renkli birinci gaytalarını (mekonyum) yaparlar
-
Sonrasında anne sütüyle beslenen bebekler günlük ortalama 4 defa altın sarısı renkli dışkılarlar. Mamayla beslenenlerde bu sayı dah az olabilir
-
Çocuklar 2 yaşlarına geldiklerinde bu sayı ortalama günlük ikiye iner
-
4 yaşına gelen çocukların dışkılama sistemleri erişkinlerdekine benmzemeye başlar: günlük 1 – 2 kereyle 2 – 3 günde bir ortasında değişebilir
Kabızlık nasıl gelişir?
Belirtildiği üzere çocuklarda kabızlığın %95’i fonksiyonlerdir ve altda yatan anatomik bir sorun yoktur. Çoğunlukla çocukların maruz kaldığı diyet değişiklikleri yahut gerilim durumları işlevsel kabızlığa neden olmaktadır. Bu nedenler aşağıdaki formda öztlenebilir:
-
Anne sütünden formula mamaya geçiş
-
Ek besine geçiş
-
Tuvalet eğitimi (özellikle şiddetli tuvalet eğitimi)
-
Kreşe yahut okula başlama
-
Çocuğun günlük programının çok ağır olması (gün içinde okul ve ek dersler)
-
Evde gerilimli durumlar
-
Hastalık geçirme, susuz kalma
Bir defa kabız olan, sert gayta yapan çocukta dışkılama vakti çok gerilmeden ağrı oluşur. Sonrasında da dışkılamanın ağrılıolacağından korkan çocuk bu sefer dışkısını tutarak ağrıdan korunmaya çalışır. Bu vakit rektumdaki gaytanın sıvı kısmı emilir ve gayta giderek daha çok sertleşmeye başlar. Çocuk artık dışkısnı tutamayacak seviyeye gelip dışkıladığında daha çok ağrı ve huzursuzluk duymaya başlar ve kısır bir döngü başlar. Vakitle anal fissür (popo çıkışındaki ciltte ağrılı yırtılmalar), rektal prolapsus (kalın bağırsağın son kısmının popodan dışarı çıkması) ve hemoroide (basur) neden olabilir.
Kabızlık ve gayta tutma alışkanlığı daha uzun mühlet devam ettiğinde sertleşmi gayta giderek kalın bağırsağın son kısmının genişlemesine neden olur. Bu vakit üstden gelen daha cıvık gayta sert gaytanın etrafından sızarak çocuğun iç camaşırını kirletecek biçimde kaçırmasına (soiling) neden olur.
Kabızlığın tanısı nasıl koyulur?
Kabızlığın teşhisinde öncelikle detaylı hikaye ve fizik muayene kâfi olmaktadır. Aileye evvelce belirlenmiş gerekli soruların sorulması, en küçük ayrıntının bile atlanmaması gerekmektedir. Fizik muayenede karın ve anal bölge muayenesi yapılır. Ek analiz ve tetkiklere gerek olup olmadığına bu muayenelerin sonucunda ve tedavi başlanmışsa takip sırasında karar verilir.
Kabızlığın hangi çeşitleri vardır?
-
İdiopatik kabızlık (bebeklik periyodunda gelişen, nedeni muhakkak olmayan)
-
Anne sütü kabızlığı (‘yalancı kabızlık’)
-
Formula mama kabızlığı (anne sütünden mamayla beslenmeye geçen bebeklerde)
-
Pirinç, tahıl kabızlığı (4 – 5 aylıktan itibaren beslenmesine pirinç unu eklenenlerde)
-
İnfantil diskeziya ( 6 aylığına kadar bebeklerde gayta yapmadan evvel ‘zorlanma’)
-
Tam yağlı süt kabızlığı (yüksek protein karbohidrat oranı)
-
Psikososyal kabızlık (tuvalet eğitimine yeni başlayanlarda)
-
Fonksiyonel kabızlık (%95 oranında görülür, ‘kısır döngü’)
-
Altta yatan anatomik nedenlere gelişen kabızlık (bazı cerrahi ve cerrahi dışı hastalıklar)
Bebeklerin dışkı sıklığı ve hali her vakit kabızlık belirtisi midir?
Belirtildiği üzere bebekler günlük ortalama 4 kere dışkılarlar. Bu sayı beslenme formu (anne sütü, formula mama) ve ölçüsüne nazaran arta yahut azalabilir.
Ancak kimi durumlarda yalnızca anne sütüyle beslenen bebekler günlük dışkılamaz ve bu mühlet 1 haftaya kadar uzaya bilir. Dışkılarken huzursuzluk yaşamazlar ve gaytaları yumuşaktır. Olağan beslenen, gelişimi yerinde olan, huzursuzluğu, kusması olmayan, karnı şişmeyen bebeklerde bu durum olağandır ve kabızlık olarak kabul edilmez. Halk ortasında ‘yalancı kabızlık’ olarak da bilinir ve müdaheleye gerek yoktur. Çoğunlukla ek besine geçiş devrinde günlük dışkılamaya başlarlar.
Bazen 6 aydan küçük, ek külfeti olmayan, gelişimi ve beslenmesi olağan olan bebekler günde bir kaç defa, gayta yapmadan evvel ıkınır, ayaklarını kendine çekerek, güya zorlanarak dışkılarlar. Gaytaları yumuşaktır. Bu durum da kabızlık olarak kabul edilmez. Bu bebekler kabız değildir, ama dışkılama sistemleri daha tam olarak gelişmemiştir. Olağan süreçte dışkılama için karın kaslarının kasılması ve kalın bağırsağın son kısmının senkron olarak gevşemesi gerekmektedir. ‘İnfant diskeziyası’ olarak olarak kabul edilen bu durumda bebekler aslında dışkılamak için karın kaslarını kasarlar. Bu durum geçicidir ve bir kaç hafta içinde olağana döner. Bilhassa rektal ihtar üzere mudahelelerde bulunmamak gerekmektedir.
Çocuklarda kabızlık tedavisi
Çocuklarda kabızlık tedavisi sıkıntı ve uzun vadeli olan, çocuk, aile ve hekim işbirliği gerektiren, hafife alınmaması gereken bir hastalıktır. Çoğunlukla altta yatan öbür hastalıklar olmadan görülür. Kabızlık tüm taraflarıyla ele alınmalı ve neden olan sıkıntıların hepsinin çözülmesi için çalışılmalıdır. Birkaç evreli tedavi aşağıdaki üzere özetlenebilir:
-
Varsa bağırsaklarda birikmiş sert gayta boşaltılmalı (ağızdan ilaçla yahut lavmanla)
-
Çocuğun sistemli yumuşak kıvamda gayta yapması için ilaç tedavisi düzenlenmeli (çocuğun yaşı ve kabızlığın durumuna nazaran farklı tesir düzenekli ilaçlar)
-
Düzgün tuvalet alışkanlığının kazanılması (he ryemekten sonra tuvaletde oturulması, ayakların altına tabure konulması, dizlerin kalçadan az yüksekte olması, zorlamamak, ivedi etmemek, oyun vakti yahut okulda ertelememek)
-
Anal fissür (çatlak) üzere durumların tedavi edilmesi
-
Çocuğun diyetinin düzenlenmesi
-
Bol sıvı tüketilmesi
-
Lif içeriği güçlü besinlerle beslenme
-
-
Aile eğitimi
-
Gerekirse ruhsal danışmanlık (aile çocuk bütünlüğü, ailenin destekleyici tavrı, suçlamama önemli)
-
Şübheli durumlarda altda yatan öbür hastalıkların araştıtılması (anatomik neden)
Kabızlık tedavisi zordur, sabır gerektirir. Başlanan ilaçlar çabucak tesir etmeyebilir ve uzun vadeli kullanımı, orta sıra doz ayarlanması ve tedavinin tekrar ayarlanması gerekebilir. Çocukların alışmış olduğuı sıkıntı ve ağrılı dışkılama alışkanlığını atlatması bile uzun vakit alabilir.
Ebeveyinler kendi kararlarıyla, yarar gördüklerini düşündüklerinde tedaviyi erken kestiklerinde de herşey başa dönebilir. Tedavi en az 2 – 3 ay mühletle sürdürülmeli ve en az bir ay boyunca çocuk nizamlı, yumuşak dışkılama yapmalıdır.
Kabızlık tekrarlar mı?
Başlanan tedavi erken kesilirse, önerilen biçimde yapılmazsa kabızlık hiç geçmeyebilir yahut kısa müddette tekrarlayabilir. Çocukluk periyodunda kabız olan insanların yaklaşık %25’inde erişkinlik devrinde de kabızlık görülebilr.
Hangi ek hastalıklar kabızlığa neden olabilir?
Kabızlıkların %5’i anatomik nedenlerle oluşmaktadır. Bunlardan cerrahi olarak düzeltilmesi gereken Hirschsprung hastalığı, anal atrezi, anal darlık daha sık görülürken, öteki küme hastalıklardan en sık hipotiroidi, hipokalemi ve hiperkalsemi, Çölyak hastalığı görülebilir. Bu durumlardan şübhelenildiğinde uygun ek analizlerle teşhis kesinleştiirlebilir.